1354
dầu ở một số dân tộc khác thường có khá nhiều, như loại truyện về loài vật,
truyện phiêu lưu mạo hiểm.
Thường thì trong truyện cổ tích về loài vật, bao giờ cũng có những con vật ñã
qua sự chọn lựa của dân gian ñóng vai chính diện hoặc phản diện và không hề có
sự can thiệp của con người. Mỗi dân tộc có cách chọn lựa riêng của mình về
những con vật này (ví dụ ở người Mã-lai (Malaysia) là chú hoẵng khôn ngoan
chứ không phải chú thỏ, ở người Nhật-bản là khỉ, ở người Pháp có khi là
chồn...). Với người Việt cũng có những con vật khá ñặc trưng, như cóc tía gan
lỳ, voi to xác mà khờ, v.v... Do ñó, có thể ñoán từ ngày xưa, truyện về loài vật
của ta cũng không ñến nỗi hiếm. Nhưng có lẽ do phong cách và ñặc ñiểm tư duy
dân tộc nên cũng như tiểu loại cổ tích thần kỳ, những sáng tác về loài vật ngày
một ít dần hoặc "tha hóa" dần ñi. Cho ñến thời cận ñại thì trong các loại hình cổ
tích Việt-nam, kể cả loại hình ngụ ngôn, ñã gần như không còn mấy những
truyện cổ ñơn thuần về loài vật
1
, nếu không tính vào ñây những truyện mới sáng
tác cốt dành cho trẻ em (ñồng thoại) hơn là người lớn. Khoa học tự nhiên ở Việt-
nam chậm phát triển cũng góp phần hạn chế sự tiếp xúc giữa con người và thế
giới cầm thú, trên cơ sở ñó nhà văn dân gian có thể khái quát ñầy ñủ ñặc tính về
loại của nhiều giống vật (trong môi trường nhiệt ñới riêng biệt mà người Việt cư
tụ) và tiến tới "nhân hóa" chúng bằng nhiều câu chuyện kể hoàn chỉnh, như một
số truyện Mưu con thỏ, số 88; Con thỏ, con gà và con hổ, số 86; Con thỏ và con
hổ, số 87. To ñầu mà dại, nhỏ dái mà khôn, số 58... ñược kể trong bộ sách này.
Quả tình cái trục lý tính và nhân tính chi phối quá nặng trong mọi sinh hoạt tinh
thần ñã hạn chế người Việt vượt lên trên thực tại, tìm thêm nhiều con ñường, mở
ra những cung bậc mới cho sự sáng tạo cổ tích Việt-nam.
Cũng như trên, so với truyện cổ của nhiều dân tộc, loại truyện phiêu lưu mạo
hiểm cũng hầu như vắng bóng trong kho tàng truyện cổ chúng ta. Loại truyện
phiêu lưu mạo hiểm thường lấy nhân vật anh hùng hiệp sĩ làm trung tâm, và
triển khai cốt truyện theo những cuộc hành trình ñịnh kỳ hoặc phiêu lưu vô ñịnh
của nhân vật, qua ñó nhân vật lập nên nhiều kỳ tích và cũng gặp gỡ không ít
những chuyện rắc rối ly kỳ (ví dụ anh hùng I-ly-a (Ilya) của người Nga, hoặc
1
Trong Truyện cổ nước Nam, Nguyễn Văn Ngọc có sắp xếp riêng một tập 2 gồm những
truyện về loài vật lấy tên là "Muông chim", nhưng chúng tôi thấy trong ñó ngoài một số
truyện ñơn thuần về loài vật (phần ñông mang tính cách ngụ ngôn), còn thì hoặc có mục ñích
giải thích ñặc ñiểm giống vật (như Chó ba cẳng, Thằn lằn trộm chân lươn), giải thích phong
tục (như Rùa ñội bia, Nhện báo tin), hoặc dựa vào phong dao tục ngữ mà diễn ra (như Gián và
nhện, Lươn và cá rô), hoặc tuy là truyện về loài vật nhưng vẫn không thoát ñược sự can thiệp
của con người (như Chó ñen và chó vàng, Long vương và ếch). Đó là chưa kể có những truyện
ñã bị Nho hóa một cách vụng về (như Cua và ếch, Khướu dạy học, Tranh bay trước bay
sau...).
