1357
tính ñặc thù của ñịa phương, trong ñó có một ñơn vị gồm 15 mẩu chuyện nhỏ
1
.
Đó là chưa kể các loại hình tự sự khác, như thần thoại, tiếu lâm, ngụ ngôn...
Từ hiện tượng trên, một nhận xét có thể rút ra là, bất kỳ ở ñâu, trong khi lưu
hành truyện cổ tích, một số lượng không ít những truyện này thường ñược người
kể gắn vào một ñịa ñiểm hay một di tích, một nhân vật, một phong tục, một sự
kiện, một giống chim, một loài thú... ñặc biệt của vùng mình. Việc gán ghép
nhiều lúc có vẻ khiên cưỡng hoặc không ñược hài hòa cho lắm (ví dụ truyện
Tấm Cám (số 154) ñem áp ñặt vào sự tích "Lý triều ñệ tam hoàng hậu" ở Siêu-
loại, nay thuộc Bắc-ninh), nhưng ở nhiều truyện thì lại có vẻ rất tự nhiên và y
như thật, dầu vẫn biết ñó là hư cấu (ví dụ truyện Sự tích sông Nhà-bè hay là
truyện Thủ Huồn (số 30) gắn vào sông Nhà-bè, nay thuộc Sài-gòn, v.v...). Trong
số 53 ñơn vị truyện cổ sưu tầm ở Ích-hậu nói ở trên, chỉ lấy 19 ñơn vị cuối ñã
có: 3 ñơn vị gắn với chùa ñền, 2 gắn với cồn, 2 gắn với cánh ñồng
2
, 1 với ñê
ñập, 3 với tục lệ, còn nữa ñều gắn với nhân vật cụ thể. Và trong số 15 truyện nhỏ
thì có: 1 gắn với núi, 1 gắn với giếng
3
, 1 gắn với ao, 1 gắn với chợ, và 1 gắn với
cánh ñồng.
Phải chăng có thể tìm thấy ở ñây một ñôi ñiều có giá trị gợi ý về sự hình thành
cổ tích truyền thuyết? Có nghĩa là ña số truyện cổ - nếu không nói tất cả - ñã
ñược sáng tạo nên từ một ñối tượng ñặc thù nào ñây (ví dụ một nhân vật cá biệt,
hay có tầm cỡ siêu việt; một ñịa danh hay di tích linh thiêng liên quan ñến những
hiện tượng hiển ứng ñược dư luận không ngớt nhắc ñi nhắc lại; một vật nào ñó là
ñầu mối của một sự kiện thu hút sự chú ý của nhiều người, hay là một câu
chuyện thú vị, một tấn bi kịch, hoặc hài kịch khó quên, v.v...). Và ngược lại,
cũng chính nhờ bắt nguồn từ một "ñối tượng" ñột xuất, ñược cả vùng ñể ý tán
dương hoặc chê trách, nên truyện sớm ñi vào trí nhớ qua nhiều lời ñồn, lời kể,
rồi từ những lời ấy cứ thêm thắt dần mãi, cuối cùng thành truyện, ñược ghi chép
và lưu truyền. Đó là vấn ñề rất ñáng ñược các giới cổ tích học nghiên cứu kỹ
lưỡng. Với nhận xét sơ lược ở ñây, chúng tôi chỉ muốn nói rằng truyện cổ tích
Việt-nam thường gắn bó chặt chẽ với ñất nước và con người Việt-nam trên rất
nhiều chặng ñường lịch sử, nó tô ñiểm cho ñất nước và con người thêm ý nhị,
truyền vào cho ñất nước và con người sức sống của nhiều thế hệ quá khứ kết
tinh lại.
Nhiều ñịa danh rất cổ trong bảng từ vựng ñịa lý nước ta chắc chắn ñã mượn từ
truyền thuyết cổ tích, như núi Vọng-phu, sông Kim-ngưu, hồ Hoàn-kiếm hay hồ
1
Tức là Những truyền thuyết về Hầu thượng Ngật (Nguyễn Văn Giai) trong sách Văn học dân
gian sưu tầm ở xã Ích-hậu (một thể nghiệm bước ñầu về sưu tầm phôn-clo (folklore) khoanh
vùng hẹp, chưa xuất bản).
2
Chẳng hạn như truyện Ông tổ họ Hoàng giúp làng Thượng-nguyên, ñã có thuật sơ lược trong
Khảo dị truyện số 25, tập I.
3
Tức giếng Tran, hay giếng Sao-sa, ñã có kể sơ lược trong Khảo dị truyện số 126, tập IV.
