1358
Gươm, ñầm Mực, núi Cánh-diều, núi Mẫu-tử... Không ít loài cây loài vật ñồ
dùng trong ñời sống dân tộc ñã ñược mang những cái tên ngộ nghĩnh bám sát
truyện cổ tích, như trái sầu riêng, ông ba mươi, chim hít cô, chim bóp-thì-bóp,
con dã tràng, con thạch sùng, thằng lốc ruộng thác ñao... Và nếu như các hình
thức vần vè trong ngôn ngữ ñời sống từng ñi vào cổ tích, giúp cổ tích sớm chắt
lọc ñược những câu nói có tính ñịnh hình, mang hơi hướng cổ ngữ, chẳng hạn
"Ăn một quả - Trả cục vàng - May túi ba gang - Mang ñi mà ñựng" (truyện Cây
khế, Khảo dị truyện số 59), hoặc "Cót ca cót két - Lấy tranh chồng chị - Chị
khoét mắt ra"; "Phơi áo chồng tao - Phơi lao phơi sào - Chớ phơi bờ rào - Rách
áo chồng tao" (truyện Tấm Cám, số 154), v.v... Thậm chí có những câu thành
ngữ, tục ngữ, vè, ví, ca dao, vốn có thể tồn tại ngoài ñời trước rồi mới ñi vào cổ
tích sau, như "Cha mẹ nuôi con bằng trời bằng bể - Con nuôi cha mẹ con kể
tháng ngày", "Bụng làm dạ chịu", "Của thiên trả ñịa", "Nợ tình chưa trả cho ai -
Khối tình mang xuống tuyền ñài chưa tan", "Con vợ khôn lấy thằng chồng dại -
Như bông hoa lài cắm bãi cứt trâu", "Cứu vật vật trả ân - Cứu nhân nhân trả
oán" v.v... thì nhất ñịnh cũng có không ít những hình thức vần vè, những thành
ngữ, tục ngữ phải từ một truyện cổ tích cụ thể nào ñấy mới ñúc nên ñược rồi sau
ñó sẽ "trừu tượng" hóa dần lên và tách khỏi cổ tích, ñi vào cuộc ñời chẳng hạn
"Nợ như chúa Chổm", "Thạch Sùng còn thiếu mẻ kho", "Lẩy bẩy như Cao Biền
dậy non", v.v... Hơn nữa, từ truyện cổ tích còn ñẻ ra cả một loạt hình dung từ
mới, mang những sắc thái ngữ nghĩa rất ý vị, ñược ñời sống ngôn ngữ của nhân
dân chấp nhận, như nói cuội, mưa ngâu, bù chì, con trời ñánh v.v...
Rõ ràng các hình thức giao tiếp phong phú, cụ thể trong sinh hoạt muôn vẻ của
quần chúng, cũng như các sự tích "ñịa linh nhân kiệt" không bao giờ thiếu trên
mọi vùng miền ñất nước ñã luôn luôn kích thích hoạt ñộng sáng tạo truyện cổ
tích, và ñến lượt nó, sự kết tinh nghệ thuật của cổ tích tới mức chắt lọc ra ñược
những từ ngữ, mô-típ, nhân vật ñiển hình, có sức khái quát rộng rãi, không thể
thay ñổi, thì chúng lại thâm nhập vào cuộc sống, thấm vào từng mạch máu, thớ
thịt của ñời sống dân tộc ở mọi vùng miền. Cuộc sống trở lại bắt chước cổ tích,
hay là sức mạnh của nghệ thuật dân gian ñã kích thích sự sáng tạo trong tâm lý
quần chúng một lần thứ hai, ñể tiếp nhận và cải biên nghệ thuật cổ tích, làm giàu
thêm cho các hình thức của ñời sống.
