1370
chuyển ác thành thiện, làm cho cái mặt chính lớn dần ngay trong bản thân vế ñối
lập với nó là tà (Xem hình vẽ: Dạng kết cấu III). Nói như Lão Tử "Tự tri giả
minh, tự thắng giả cường" 自 知 者 明, 自 勝 者 強.Cũng vì mục tiêu ñó mà
cuộc ñấu tranh bao giờ cũng cần dừng lại ñúng lúc, khi ñiều kiện ñể chuyển hóa
mặt ñối lập ñã ñạt ñược. Sự chừng mực về "ñộ" trong tâm lý dân tộc ở ñây trở
thành một thành tố nghệ thuật ñầy ý nghĩa.
Không phải là tình cờ mà trong truyện Sự tích hồ Gươm (số 26) cây gươm
thần của Long Quân trao cho Lê Lợi ñã tung hoành trên mọi trận ñịa chống giặc
Minh hung ác, nhưng sau khi làm xong công việc cứu nước, nó lại ñược Long
Quân sai rùa vàng lên ñòi lại, và nhà vua ñành vui lòng trao trả tại hồ Gươm.
Hay trong truyện Khổng Lồ ñúc chuông hay là sự tích trâu vàng hồ Tây (số 67),
quả hồng chung tốn bao nhiêu sức người sức của ñể ñúc nên, thế mà vừa ñúc
xong nó lại ñược mọi người chấp thuận ném xuống hồ Tây, chỉ vì ñể khỏi "gây
hiềm khích với các nước khác". Đấy quả là những hình tượng tuyệt ñẹp phản
ánh không chỉ nguyện vọng riêng của tác giả dân gian mà là nguyện vọng chung
của dân tộc nhằm duy trì một thế ứng xử lấy an cư lạc nghiệp làm quốc sách,
"một sự nhịn là chín sự lành".
Thảng hoặc nếu có lúc nào cuộc ñấu tranh chính - tà diễn ra một cách không
cân nhắc, không lấy sự thể tất nhân tình làm lõi cốt, do ñó mà vô tình hay cố ý
vượt quá "ñộ" cho phép, thì kết thúc truyện dường như lại có một ñôi tình tiết
phát sinh, có ý nghĩa răn ñe trở lại ñối với những hậu quả do sự mù quáng của
