1371
chính cái thiện gây ra. Chẳng hạn truyện Từ Đạo Hạnh hay sự tích thánh Láng
(số 120), truyện Giáp Hải (số 149)... Trong truyện Giáp Hải, nhân vật Giáp Hải
vốn là một hình ảnh chính diện tiêu biểu, nhưng chỉ vì một lần phụ trách chấm
thi ra ñề quá hiểm hóc, bị thí sinh làm reo, ông phải ñối phó bằng cách giết chết
kẻ cầm ñầu mới dẹp yên ñược, thế là dù cách xử sự của ông chỉ là bất ñắc dĩ,
ông cũng phải chịu ngay "quả báo": người con ông ñang khỏe mạnh tự nhiên lăn
ra chết; cố nhờ ñạo sĩ làm phép cho ñược gặp con thì con lờ ñi như không quen
biết, chỉ bảo với bạn: "Trước kia tôi có trọ nhà ông ta hai chục năm, nhưng vì
ông ta giết oan mất một người học trò nên tôi không ở nữa". Có thể thấy ñây là
loại ñề tài mà quan hệ chính - tà không diễn ra một chiều ñơn giản, mà diễn ta
theo quan hệ kép, vừa thuận chiều, lại vừa có nghịch chiều (Xem hình vẽ: Dạng
kết cấu IV). Về mặt tư tưởng nó càng góp phần soi tỏ tâm lý hướng thiện thấu
ñáo của dân tộc.
Tóm lại, cuộc sống ñược phản ánh trong truyện cổ tích chúng ta là cuộc sống
ñã bớt tàn nhẫn và thô bạo. Nó trở nên hiền hòa, êm dịu hơn. Tất nhiên, cuộc
sống ñó ñã thông qua sự kết tinh của nghệ thuật. Nhưng nếu bảo nghệ thuật là sự
tô chuốt lại sự thật, làm dịu hóa sự thật thì ở ñây phải có sự can thiệp của tâm lý,
tính cách dân tộc. Tình cảm tự nhiên, tinh thần lạc quan, lý tưởng nhân ñạo sẽ
kết hợp nhuần nhuyễn với chủ ñề, với phong cách, và biểu hiện ra một cách tổng
hợp thành cảm quan thẩm mỹ của quần chúng. Kết thúc có hậu của dân gian
cũng ñáng ñược kể ñến ở ñây. Biến hóa thần diệu thay cho chết chóc trong Sự
tích trầu, cau và vôi (số 2) và Sự tích chim hít cô (số 5) chẳng hạn, sẽ khiến cho
cốt truyện giảm tính chất bi thảm, gây niềm bồi hồi nhẹ nhàng của người nghe
kể, ñó cũng lại là truyền thống nghệ thuật mang ñậm bản sắc Việt-nam.
3.TÍNH CÁCH PHÊ PHÁN HIỆN THỰC KHÁ ĐẬM TRONG TRUYỆN CỔ
TÍCH VIỆT NAM; NHÂN VẬT TÍCH CỰC THƯỜNG TỎ RA KHÔNG
BẰNG LÒNG VỚI TRẬT TỰ TẬP TỤC CÓ SẴN, PHẢN ỨNG LẠI CÁI TI
TIỆN TẦM THƯỜNG.
1. Như ở Phần thứ nhất ñã sơ bộ giới thiệu, một số nhà cổ tích học từ anh em
Grim (Grimm), Muyn-le (M.Müller), v.v... thuộc trường phái thần thoại ngữ văn
học Ấn-Âu, trong khi xác ñịnh nguồn gốc truyện cổ tích, ñã có xu hướng coi ñó
là "tiếng dội cuối cùng" của thần thoại, là sự xây dựng lại thần thoại dựa trên
những quan niệm và hiểu biết mới, phù hợp với phương thức sinh hoạt của con
người trung cổ. Thực tế thì giữa hai loại hình có những mối tương quan nhất
ñịnh, có sự tiếp nối và kế thừa, nhưng mỗi loại vẫn có những ñặc trưng riêng và
ñảm nhiệm những chức năng khác nhau. Trong giai ñoạn lịch sử mới, loại hình
truyện cổ tích ra ñời thay thế cho thần thoại không chỉ là thay ñổi một kiểu thẩm
mỹ ñã không còn thích hợp, mà ñồng thời cũng lĩnh lấy một trọng trách mới mẻ
