1372
và phức tạp: trọng trách xã hội, mà trước ñó thần thoại hầu như chưa biết ñến.
Với triển vọng to lớn ñó, trong nhiều thế kỷ của nhân loại, truyện cổ tích ñã ñạt
ñược một bước phát triển chưa từng thấy so với bất kỳ một loại hình văn xuôi tự
sự dân gian nào khác, vô luận về số lượng cũng như về khả năng phổ biến rộng
rãi. Chính vì thế, có nhiều nhà nghiên cứu phôn-clo (folklore) thế giới khi phân
loại thường ñề nghị xếp cổ tích thành một loại riêng biệt và tất cả những loại
hình "văn xuôi phi cổ tích" góp thành một loại khác. Hiển nhiên nếu chỉ làm
công việc tái hiện lại thần thoại hay sử thi mà không có chức năng ñộc lập,
không mang ý nghĩa xã hội trực tiếp, truyện cổ tích sẽ khó có một sự phát triển
rực rỡ ñến nhường ấy trong ñời sống tinh thần của nhân loại. Và mặc dầu không
bao giờ ñược xếp ngang với tiểu thuyết của thời kỳ cận hiện ñại, trong cuộc ñấu
tranh ñể sinh tồn của con người vào một giai ñoạn tối tăm mù mịt, dai dẳng,
truyện cổ tích quả là một trong những phương tiện nghệ thuật ưu việt có tác
dụng kích thích và nâng ñỡ tinh thần của quần chúng. Vừa thay thế cho tư duy
thần thoại, vừa chịu ít nhiều ảnh hưởng của thần thoại, truyện cổ tích trở thành
một truyền thống sáng tác mới mẻ, hoặc ñậm tính chất kỳ ảo, hoặc ñậm tính chất
thế sự, nhưng nói chung dù kỳ ảo hay thế sự thì nét nổi bật ở nó vẫn là nghệ
thuật ngụ ý. Bằng hình thức dẫn nhập lý thú, mỗi một truyện cổ tích thường ñưa
người nghe ñi dần tới một kết luận ñịnh sẵn, hoặc ñi tới một lời khuyên bóng
bẩy, kín ñáo. Đúng như nhận xét của Puskin (A.Pouchkine): "Truyện cổ tích là
dối trá, nhưng trong truyện cổ tích có những gợi ý, những bài học cho những cu
cậu hảo tâm". Gần ñây, khi nói ñến ñặc trưng thể loại cổ tích, tác giả Mỹ học
trong phôn-clo (folklore) cũng trở lại ý này: "Truyện cổ tích khái quát hóa kinh
nghiệm sống của nhân dân dưới một hình thức mà mọi người có thể tiếp thu
ñược và có hiệu lực về mặt thẩm mỹ, và trong ñời sống của bản thân nhân dân,
nó là một phương tiện giáo dục quan trọng ñối với thế hệ trẻ"
1
.
Nói ñến truyện cổ tích như là một công cụ ñể ñấu tranh, một phương tiện ñể
góp phần vào việc giáo dục, tức là nói ñến tính tư tưởng của cổ tích. Cũng như
truyện cổ tích của bất cứ dân tộc nào trên thế giới, truyện cổ tích Việt-nam sản
sinh trong sinh hoạt của dân tộc, nhất là trong những môi trường gần gũi với
cuộc sống thực tiễn, ở ñó phẩm cách của dân tộc ñược bộc lộ một cách trọn vẹn
qua hoạt ñộng sáng tạo của lớp người ñông ñảo nhất và cũng giàu sức sống nhất.
Thấm nhuần lòng yêu thiên nhiên xứ sở và tinh thần nhân ñạo, nội dung truyện
cổ tích thường mơ tưởng ñến một cuộc sống tốt ñẹp hơn, khát khao một sự công
bằng xã hội vốn dĩ là niềm mơ ước chung của nhân loại từ bao nhiêu ñời nay.
1
V.E.Gu-xép (V.E.Gousseb): Mỹ học trong phôn-clo (folklore), Nhà xuất bản Khoa học, Phân
sở Lê-nin-grát, 1967 (bản dịch Hoàng Ngọc Hiến).
