1374
nén, những nhân vật luôn luôn hẩm hiu, xấu số trong mọi sự xung khắc gia ñình:
những ñứa con côi, em út, con vợ trước, những anh chàng khờ dại ngốc
nghếch... mà chúng tôi ñã có dịp ñiểm ñến khi bàn về ñề tài trong truyện cổ tích
Việt-nam. Mặc dầu nhưng danh hiệu Mồ côi, Út, Tro bếp... ñã vắng bóng trong
cách gọi tên nhân vật cổ tích nhiều nước, nhưng loại mô-típ ra ñời trong buổi
ñầu phân hóa của các tế bào công xã thị tộc này vẫn ñược bảo lưu không ít trong
kho tàng truyện cổ tích. Điều ñáng lưu ý là dù xuất hiện rất lâu ñời, với những
hình tượng ñược xây dựng theo một ước lệ thẩm mỹ ít khi thay ñổi: xấu xí bề
ngoài tốt ñẹp bên trong, với bố cục bao giờ cũng có hai chuyển ñoạn trong số
phận nhân vật: bất hạnh ở quãng ñời trước và sung sướng hạnh phúc ở quãng ñời
sau, nhóm truyện cổ tích mang ñề tài gia ñình của chúng ta không vì thế mà kém
phần hấp dẫn. Trái lại, ñây là nhóm truyện giữ ñược một tỷ lệ cao trong số
những truyện kể sinh ñộng. Có thể là vì chúng xuất hiện ở một thời kỳ tương ñối
cổ, trong tư duy còn giữ ñược nhiều nét hồn nhiên. Nhưng chủ yếu, theo chúng
tôi - chính là nhờ các truyện này nói lên một chân lý phổ quát trong tình cảm của
dân gian: lòng trắc ẩn trước mọi sự thiệt thòi, khốn khổ, yếu hèn. Vì thế, ít ai
không biết sự ñổi ñời của chú nông phu trong Cây tre trăm ñốt (số 125), niềm
vinh quang chiến thắng của chàng ñốn củi trong Chàng ñốn củi và con tinh (số
121), khuôn mặt trở nên xinh ñẹp của cô gái người ở trong Sự tích con khỉ (số
12) ñều chỉ là mơ ước mà thôi chứ hiện thực làm gì có ñược. Nhưng không một
ai có chút hoài nghi ñối với hạnh phúc mười mươi của họ. Từ thân phận kẻ ăn
người làm xấu xí, ngốc nghếch, bị hắt hủi, phút chốc trở nên thông minh, giàu
sang, làm chủ ñược số phận, chỉ nội một mơ ước không tưởng thế thôi cũng ñủ
chứng tỏ cái nhìn thách ñố của người nông dân ñối với sự an bài ñầu tiên mà trật
tự xã hội dành cho mình.
Đối tượng thứ hai ñược tác giả truyện cổ tích ñề cao và ủng hộ là những anh
hùng lập nên các kỳ tích trong ñời sống, kể cả những nhân vật tài nghề, mưu trí,
dũng cảm, sức khỏe, bất kể họ già hay trẻ, nam hay nữ, và thuộc ñẳng cấp xã hội
nào. Truyện cổ tích nhắc ñến từ một chú bé vô danh biết dùng trí thông minh ñể
buộc chủ nợ phải xóa nợ cho bố mẹ chú (Em bé thông minh, số 80), cho ñến một
"trạng Hiền" tuổi còn rất nhỏ ñã ñỗ ñầu khoa thi của nhà nước quân chủ và giải
ñáp nổi câu hỏi hóc hiểm của sứ giả Trung-quốc, gỡ thế bí cho cả một triều ñình
(số 81). Truyện cổ tích cũng không quên tài ñục chạm thần dị của ông thợ
Chuẩn, một người thợ mộc bình thường nhưng chỉ vài ñường chạm ñã làm cho
hình các con giống hiện lên như sống thật trên chiếc kẻ gỗ, ñến nỗi Thủy phủ
cũng nghe danh (Người thợ mộc Nam-hoa, số 105). Ngay chỉ một chàng chăn
trâu Bùi Cầm Hổ (số 79), tứ cố vô thân mà dám tìm ñường tiến kinh, và với ñầu
óc phán ñoán sắc sảo của mình làm nhà vua ñương thời phải kính nể, bổ luôn
chức quan ngự sử. Rồi còn sức khỏe của Đại vương Hai (số 69), tài ăn của Lê
Như Hổ (số 63), sức vác của Khổng Lồ (số 67), thân hình của Lý Ông Trọng (số
