1375
73), tài lặn của Yết Kiêu (số 72)... tất cả. ñều ñược truyện cổ tích "xếp hạng"
một cách vô tư, không phân sang hèn, cao thấp. Chuẩn mực của mọi giá trị ở ñây
ñược ño bằng những thước ño giản dị nhưng rất thiết thực: 1. Đấy quả là tài
năng nổi bật khác người, và 2. Tài năng ñó phải có ích cho ñời. Cách ñánh giá
của cổ tích thực ñã vượt lên trên mọi ràng buộc, thiên kiến, và ñạt ñược sự công
bằng.
Số lớn những truyện cổ tích nói về các nhân vật có tài nghề ñặc biệt trong kho
truyện cổ tích Việt-nam ñều thuộc tiểu loại cổ tích lịch sử. Điều ñó cho thấy
trước khi ñi vào cổ tích, họ vốn là những nhân vật có thật ñược truyền thuyết
hóa. Nhưng gốc rễ lịch sử chỉ còn giúp họ giữ ñược cái tên, không biến thành
phiếm chỉ, còn hành trang và tài năng thì ñã hoàn toàn biến cải theo quy luật mỹ
học phôn-clo (folklore).
Họ là những mẫu mực của tài năng nhưng là mẫu mực dựa trên tiêu chí dân
gian chứ không phải dựa trên cách sắp xếp thứ bậc của xã hội chính thống.
Truyện Bùi Cầm Hổ tưởng chừng muốn ñặt lại một quan niệm có phần táo bạo
về bảng giá trị thực sự của con người: phải căn cứ vào ñóng góp thực tế của mỗi
người mà sắp xếp chức tước, học vị chứ không phải dựa vào thi cử. Câu nói của
trạng Hiền với sứ giả: "Trước ñây vua ta bảo ta không biết lễ phép, nhưng chính
vua cũng không biết lễ phép nữa là ai" chứng tỏ dân gian rất có ý thức về tư cách
ñộc lập của những tài năng ñược lựa chọn bởi chính mình.
Như vậy, ca ngợi con người có tài, truyện cổ tích Việt-nam ít hay nhiều ñã
khởi sự một cuộc ñấu tranh thứ hai nhằm vào cái trật tự ñã an bài của xã hội.
Đối tượng thứ ba ñược truyện cổ tích nhiệt liệt biểu dương là những nhân vật
có tính tình ngang bướng, không chịu thu mình vào khuôn phép, hơn thế nữa
thường có những phản ứng tự phát chống ñối lại bề trên của mình. Loại nhân vật
này gần như tập trung vào một ý nghĩa: sự phủ ñịnh quyền lực. Cường Bạo ñại
vương (số 164), Phạm Nhĩ (số 156) là những nhân vật quá khổ, dám chống lại
các thiên thần và chống ngay cả Ngọc Hoàng thượng ñế tối cao. Cố Bu (số 96),
Ba Vành (số 101), Chàng Lía (số 64) và nhiều anh hùng nông dân khác thì lại
chẳng ưa gì bộ máy vua quan do cõi trần bày ra. Họ muốn tung hê một phen cho
hả, hoặc chí ít cũng bằng hành vi phá phách của mình bày tỏ thái ñộ cứng cỏi,
không chịu phục tùng. Tất nhiên, ñây không phải là kiểu anh hùng hiệp sĩ với
phong cách hào hoa mã thượng, mà là kiểu anh hùng nông dân. Nếu Quận Gió
(số 77) là câu chuyện về một tên trộm tài ba, từng làm chấn ñộng kinh thành bởi
một chủ trương kì dị: "chỉ lấy những của cải bất nghĩa", thì Chàng Lía (số 64) lại
là một tướng cướp có khí phách: chuyên cướp của nhà giàu chia cho nhà nghèo,
và chủ ñộng can thiệp vào những chuyện oan trái, bất công. Là anh hùng nông
dân, họ cũng bộc lộ cả những tỳ vết của người nông dân tiểu tư hữu. Một chàng
Lía tài nghệ song toàn, khinh thường vua quan rất mực, nhưng lại có cái thích
