1376
thú muốn ñược ñi thi võ cử ñể nổi danh. Một Ba Vành (số 101) với chòm "lông
xoăn" thiên phú nên xông vào giữa tên ñạn như không, nhưng khi ñã thu phục
ñược ñông ñảo quần chúng, ñánh ñâu thắng ñấy thì lại ñâm ra tự mãn, cả tin ở
tài phép của mình, kết cục ñến bị tiêu diệt và thất bại.
Về mặt loại hình, cũng như nhóm truyện cổ tích nói về người có tài nghề,
nhóm truyện anh hùng nông dân phần nhiều ñều thuộc tiểu loại cổ tích lịch sử.
Nhưng ở nhóm truyện này, phong cách kể truyện của dân gian có sự ñan chặt hai
yếu tố lãng mạn và hiện thực. Do ñó, tuy có sử dụng yếu tố thần kỳ, câu chuyện
thường ít khi ñưa người nghe vượt ra khỏi thực tại. Yếu tố thần kỳ chỉ ñiểm
xuyết vào chất liệu thực của ñời sống, nhằm thỏa mãn khuynh hướng kỳ vĩ hóa
các bậc anh hùng. Mặt khác, ñó cũng là cách mà dân gian dùng ñể biểu hiện sự
khác biệt về chất giữa thế giới các nhân vật mà mình ñang tôn vinh, ca ngợi và
thế giới của ñời thường. "Lạ hóa" và "ñối sánh" quả vẫn là hai thủ pháp quen
thuộc của truyện cổ tích Việt-nam.
Khắc họa nên loại nhân vật thứ ba trong truyện cổ tích là một ñỉnh cao của dân
gian nhằm khẳng ñịnh ước mơ ñược sống vẫy vùng, vượt ra ngoài lề của xã hội
quân chủ. Đó là hình thức bảo lưu tích cựu nhất của tinh thần dân chủ công xã
(mặc dù trong ñó cũng không tránh khỏi những ảnh hưởng nặng nề của chủ
nghĩa bình quân). Tất nhiên, chính cảm quan dân gian cũng ñã thấy ngay ñó là
những ước mơ không tưởng.
Phần cuối các truyện cổ tích về anh hùng nông dân thường bao giờ cũng dẫn
ñến những kết thúc bi kịch, những cái chết không tránh khỏi của nhân vật, ñành
rằng chính cái chết cũng là một sự rọi sáng, làm cho phẩm chất người anh hùng
ñược bộc lộ hoàn toàn (Hầu Tạo, số 98; Chàng Lía, số 64).
Cần nói thêm, ñối với ba loại nhân vật mà dân gian ký thác niềm khát vọng ở
trên, truyện cổ tích còn sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật nhằm biểu lộ những
mối cảm tình và cách ñánh giá cụ thể của quần chúng. Một trong những biện
pháp thường ñược dùng ñến là các phần thưởng dành cho họ ở cuối câu chuyện.
Phân tích tính chất của các phần thưởng này ít nhiều cũng sẽ thấy ñược quan
niệm bao quát của dân gian về vị trí lý tưởng của mỗi loại người trong bậc thang
xã hội.
Phần thưởng nói chung cho những người tốt là sự phú quý (tiền của, chức
tước...) và hạnh phúc gia ñình. Có khi nhân vật ñược gả công chúa, lại có khi
ñược tặng cả cái ngai vàng. ở chỗ này truyện cổ tích Việt-nam cũng giống truyện
cổ tích của nhiều nước. Nhưng truyện cổ tích Việt-nam không coi ngai vàng là
cái gì quá ñặc biệt, nên ban thưởng nhiều khi cũng khá rộng rãi; truyện cổ tích
Việt-nam cũng không coi phú quý là cái gì quá hệ trọng, nên ñã cho chính nhân
vật anh hùng chối bỏ phú quý, như Thánh Gióng (số 134), Nguyễn Minh Không
(số 120)... Rốt cuộc, phần thưởng ñích ñáng nhất mà dân gian trao cho nhân vật
