1378
Có thể ngờ ñây là thói quen còn sót lại của một kiểu xưng hô ñối với thủ lĩnh
vốn có từ thời công xã thị tộc xa xưa mà ta có thể liên hệ với danh hiệu Bố Cái
ñại vương từ lâu ñã ñi vào lịch sử
1
.
3. Nói ñến tính tư tưởng của truyện cổ tích, thiết tưởng cũng không nên quên
những yếu tố tiến bộ trong thế giới quan dân gian mà ta có thể bắt gặp một cách
tản mạn ñó ñây trong khá nhiều truyện. Ai cũng biết truyện cổ tích không tránh
khỏi sự chi phối nặng nề của tư tưởng thiên mệnh, nhưng ñiều trớ trêu là thiên
mệnh trong cổ tích nhiều khi lại bắt nguồn từ sự cưỡng chống thiên mệnh mà có.
Chẳng hạn trong Con chim khách mầu nhiệm (số 124) thiên mệnh ñược biểu
trưng bằng quả tim và cái ñầu con chim khách, nhưng phải ñâu cứ ăn xong
những vật ấy là hai anh em trong truyện ñã nghiễm nhiên trở thành hiển quý,
ngồi không mà ñợi sự quý hiển cũng ñến gõ cửa nhà mình. Mà họ còn bị ném
vào những nơi "trăm sóng ngàn gió" ñể tự mình chống chèo với vô số thử thách
nguy nan. Thành ra thiên mệnh lại là hệ quả của một quá trình kiểm nghiệm bản
lĩnh và tài năng.
Không những không thụ ñộng trước thiên mệnh, trong nhiều trường hợp,
truyện cổ tích Việt-nam còn bày tỏ rõ ràng nguyện vọng của dân gian muốn cải
tạo thiên mệnh. Cải tạo bằng tu dưỡng ñạo ñức là cách nghĩ thông thường nhất.
Đối với người bình thường thì tu dưỡng ñạo ñức không phải là một mục tiêu gò
bó, lúc nào cũng phải thận trọng lời ăn tiếng nói, giữ gìn từng cử ñộng như một
nhà nho trước hai hũ ñậu
2
, làm mất cả nếp sống tự nhiên. Điều cốt nhất là giữ
ñược căn tính hồn hậu nguyên sơ của mình. Cô gái xinh ñẹp trong Cô gái lấy
chồng hoàng tử (số 144) vốn chẳng có lá số tử vi nào báo cho biết mình sẽ ñược
1
Có người muốn giảng từ "cái" trong "bố cái" nghĩa là lớn, thực ra từ "cái" có nghĩa là lớn
hiện nay vẫn còn dùng, nhưng "cái" trong "bố cái" thì phải hiểu là mẹ, ñó là từ cổ, hiện không
phổ biến nữa nhưng nét nghĩa chưa mất hẳn.
2
Điển cổ Trung-hoa có nhắc ñến chuyện một nhà nho tu dưỡng bản thân bằng cách ñặt hai cái
hũ bỏ ñậu ñen và ñậu trắng, mỗi ngày làm ñược việc tốt thì bỏ một hạt ñậu trắng vào hũ trắng,
ngược lại thì bỏ ñậu ñen vào hũ ñen. Lúc ñầu hũ ñậu ñen nhiều hơn hũ ñậu trắng, nhưng lâu
dần, hũ ñậu trắng ñầy lên mà hũ ñậu ñen vẫn vơi.
