1383
của ñất nước chúng ta. Không ai ñánh ñồng các phẩm chất xã hội học với các
phẩm chất mỹ học với nhau, nhưng trên một chuỗi vận ñộng rất dài, "cái lịch sử"
ñược cải tạo thành "cái thẩm mỹ" là một hiện tượng có ý nghĩa. Ở một chừng
mực nào cũng có thể khẳng ñịnh, sự kết tinh ñó là một trong những ñặc ñiểm
quan trọng của truyện cổ tích Việt-nam. Ý nghĩa của nó, như lời Ăng-ghen
(F.Engels) nói về văn học dân gian Đức, là nó "có khả năng làm trong sáng tình
cảm ñạo ñức của nhân dân, ñưa ñến cho họ sức mạnh [...], thức tỉnh ở họ lòng
dũng cảm và tình yêu Tổ quốc"
1
.
4. TRUYỆN CỔ TÍCH VIỆT-NAM CÓ MỘT MẢNG ĐÁNG KỂ NÊU BẬT
VAI TRÒ TÍCH CỰC CỦA NGƯỜI NỮ: ĐỀ CẬP ĐẾN ƯỚC MƠ TÌNH
YÊU VÀ HÔN NHÂN TỰ DO.
Thời kỳ chế ñộ quân chủ ngự trị cũng chính là thời kỳ ñịa vị của người nữ
trong gia ñình và trong xã hội thực tế trở nên thấp kém so với người nam. Điều
ñó ñược phản ánh khá rõ trong văn học bác học cũng như văn học dân gian của
nhiều dân tộc. Nhân vật anh hùng ñánh Đông dẹp Bắc lập bao nhiêu kỳ tích
thường là nam giới, như I-van (Ivan) con người hùng trong cổ tích Nga, chàng
Gấu (hay Tai Gấu) dũng mãnh trong cổ tích người A-va-rơ (Avares) v.v...
Truyện cổ tích Việt-nam cũng không ra khỏi thông lệ ñó. Người nữ trong số lớn
truyện cổ của chúng ta thường ñóng vai thụ ñộng, là nơi gửi gắm niềm trắc ẩn,
hay là ñối tượng ra tay giải cứu của các trang nam tử anh hùng. Là nạn nhân của
những con quỷ hiếu sắc ñã ñành, họ còn phải cáng ñáng cả những nghĩa vụ nặng
nề mà vai trò người nam lẽ ra phải thay thế, như việc nộp mạng thường kỳ cho
mãng xà, chằn tinh, thủy phủ... Điều ñó chứng tỏ dấu vết của nghi lễ hiến tế
trong các tập tục tín ngưỡng thời cổ ñã ñể lại ảnh hưởng tâm lý sâu nặng, kích
thích nghệ thuật sáng tạo cổ tích, mà một trong những nhân tố kích thích mạnh
nhất là lòng xót thương ñối với người phụ nữ chịu mọi sự thiệt thòi.
1. Tuy nhiên, trong truyện cổ tích Việt-nam vẫn có một mảng ñáng kể, ở ñó ta
lại bắt gặp những nhân vật nữ ñược tác giả hết sức trân trọng, ñề cao. Đấy là
những nhân vật hoặc có tài năng xuất chúng, hoặc trong ngôn ngữ hành vi có nét
ñặc sắc, bộc lộ một nhân cách khác thường. Chúng ta sẽ không nói tới ở ñây
những truyện lịch sử, như Hai bà Trưng, bà Triệu
2
và rất nhiều tướng lĩnh của
Hai bà (như bà Thánh Thiên, bà Lê Chân...) mà ngày nay rất tiếc ñã bị biến
thành những thần tích khô khan, nếu không cưỡng ép thành câu chuyện lịch sử.
Nhưng ngoài những truyện ñó thì trong ñời sống văn học dân gian của dân tộc ở
nhiều vùng miền khác nhau, những truyền thuyết hấp dẫn về "nữ kiệt" (anh
1
Mác, Ăng-ghen toàn tập, tập II, "Những truyện dân gian Đức".
2
Truyện bà Triệu ñã từng ñược Lưu Hân Kỳ, một nhà sưu tập truyện cổ ñời Tấn kể lại trong
Giao châu ký 交 州 記 (trong bộ Thuyết phu 説 郛).
