1386
2. Bên cạnh loại nhân vật nữ phản kháng, truyện cổ tích Việt-nam cũng không
quên các loại nhân vật nữ ñại biểu cho vẻ ñẹp mẫu mực của cả cộng ñồng.
Nhóm nhân vật mà ta có thể xếp ngang với "nữ kiệt" là những người nữ dám
ñánh ñổi tính mạng của mình ñể bảo vệ công lý, danh dự, hoặc sự an toàn của xã
hội. Nguyễn Thị Bích Châu (số 177), Hai nàng công chúa nhà Trần (số 102) là
những trường hợp chủ ñộng hy sinh trong tình thế an nguy của quân vương, xã
tắc. Mấy mẹ con Đế Bính trong Sự tích ñền Cờn (số 161), lại là sự liều mình tự
nguyện ñể bảo toàn danh tiết, chữ trinh, và công bằng với người ñã cứu mình
thoát cơn hiểm nghèo. Những con người này về hành ñộng cũng dữ dội không
kém gì những nhóm người thuộc loại ñầu, nhưng hành vi của họ không phải ñể
chống ñối ai mà ñể giữ gìn cái ñẹp, nó biểu hiện một sự trong suốt, hồn thuần
trong ñức hạnh của họ. Họ là con người xả thân chứ không ñòi hỏi người khác.
Họ thuộc nhóm nhân vật "nữ liệt" (tiết liệt).
Đứng dưới "nữ liệt" là nhóm nhân vật "nữ trí" (mưu trí). Họ bị ñặt vào những
tình cảnh nguy ngập, tuyệt vọng, có khi tan nát gia ñình, có khi bị phụ bạc, bị
lừa ñảo, có khi chồng con gặp nạn hiểm, có khi chính mình bị ñe dọa tính mạng,
nhưng không ai chịu buông xuôi theo số phận. Bằng ñức tính bền bỉ hiếm có và
sự khôn ngoan rất mực, họ ñã xoay ñổi lại tình thế, giành ñược phần thắng cuối
cùng về mình. Ví dụ người vợ chàng thương nhân trong Con mụ Lường (số 84),
vợ chàng Dê trong Lấy chồng dê (số 128), vợ anh lái buôn Tình trong Người ñàn
bà bị vu oan (số 109), vợ cũ của chàng Vạn Lịch trong Đồng tiền Vạn Lịch (số
41), vợ chàng ngốc trong Bợm già mắc bẫy hay là mưu trí ñàn bà (số 89)...
Những con người này tuy phải trải qua lắm phen tranh chấp, lăn lộn với cái ác,
cái xấu, phải tính toán trăm mưu ngàn kế, nhưng vẫn không mất ñi bản tính thủy
chung, trong sáng của người phụ nữ phương Đông. Nếu căn cứ vào các câu
chuyện cụ thể, có thể nhận xét thêm: nhóm nhân vật "nữ trí" ñều có liên quan ít
hay nhiều ñến tầng lớp thương nhân, buôn bán. Như chúng tôi ñã có dịp nhận
xét ở một chương trên, trong ñời sống xã hội Việt cổ, nhãn quan nông dân cũng
vẫn có mặt bắt nguồn từ nhãn quan chính thống, nên luôn luôn coi "thương" là
thành tố "nghịch dị" ñối với cộng ñồng. Thành tố này theo họ dễ gây ra sự tha
hóa, lộn xộn về ñạo ñức. Cuộc ñấu tranh của các nhân vật "nữ trí" chính là ñể
chống lại sự tha hóa ñó, trả lại cho xã hội hệ giá trị cũ, bền vững của nó.
Truyện cổ tích Việt-nam còn ñề cập ñến một loại nhân vật nữ chính diện nữa
mà phẩm hạnh tiêu biểu là sự kiên trì chịu ñựng. Đó là nhóm nhân vật nữ "nhẫn
nại". Số phận của họ là lấy phải những anh chồng ngu ngốc, bạc nhược, những
kẻ "phá gia chi tử" nhiều lúc phũ phàng với vợ... nhưng họ vẫn không ñành tâm
dứt bỏ, trái lại, cắn răng chịu ñựng, thủy chung với người mình ñã gá nghĩa trăm
năm. Chẳng hạn các nhân vật trong Gái ngoan dại chồng (số 90), Người lấy ếch
(số 129)... Nói như thế không có nghĩa là dân gian muốn lý tưởng hóa một mẫu
người chỉ xứng ñáng là nô lệ của chế ñộ gia trưởng chứ bản thân không có ý
