1388
hai chồng, số 56). Cũng vậy, không chịu từ chối người mình yêu theo lệnh của
cha, nhưng trong ý tưởng vẫn không chống lại cha (Sự tích ñầm Nhất-dạ và bãi
Tự-nhiên, số 28); giết chồng ñể tế chồng mà vẫn giữ trọn ñạo nghĩa làm vợ (Con
cóc liếm nước mưa, số 141)... Rõ ràng giữa hai hệ thống vẫn có một mạch ngầm
qua lại, phản ánh sự thống nhất chỗ ñứng trong tiêu chí thẩm mỹ. Chỉ có ñiều,
ñối với hệ thống I (những nhân vật nữ chống ñối) hành ñộng của nhân vật
thường có nguy cơ làm xã hội mất an toàn, thần tượng ñổ vỡ, cho nên dân gian
bao giờ cũng kết liễu số phận nhân vật bằng cách bắt nhân vật chịu ñựng sự
trừng trị do hậu quả của mình (luật pháp, thần, Phật...). Đó là hạn chế, và cũng là
hiện thực.
Bảng sơ ñồ sau ñây nhằm nói lên tính riêng biệt cũng như sự giao thoa giữa
hai hệ thống: mối quan hệ dọc tạo nên sự chuyển hóa và mối quan hệ ngang tạo
nên các phạm trù ñối lập - thống nhất giữa từng nhóm nhân vật.
3. Đề cao nhân vật nữ, truyện cổ tích Việt-nam cũng không bỏ quên một mảng
ñề tài gắn bó mật thiết với tính cách nhân vật nữ: mảng ñề tài về tình yêu và hôn
nhân. Một hiện tượng gần như phổ biến là nhân vật ñóng vai trung tâm của
những chuyện luyến ái không phải là nông dân thuần túy, cũng không thuần túy
là vương hầu. Thông thường nam là một anh học trò chưa vợ, dù con nhà nghèo
ñói cũng có dùi mài kinh sử hoặc chuẩn bị ñi thi, nghĩa là học vấn khá và có
triển vọng bước ñến một tương lai rạng rỡ. Về nữ thì thường là con gái phú ông,
hoặc trưởng giả, cũng có khi là con gái nhà quan. Sẽ là ñiều lý thú, nếu ta so
sánh với truyện cổ tích phương Tây: ñóng vai trung tâm trong các truyện tình
yêu của cổ tích phương Tây cũng không phải là nông dân, mà có khi là hoàng tử
và công chúa, có khi là kỵ sĩ và công nương
1
. Phải chăng có sự gặp gỡ nào ñó
1
Phương Tây thường có loại truyện cổ ca ngợi tình yêu cung ñình, thủ vai chính là hoàng tử,
công chúa hoặc kỵ sĩ, công nương, như những truyện Ác-tua (Arthur), Tơ-rít-xtăng và I-dơn
(Tristan et Iseult) xuất hiện vào khoảng thế kỷ XII-XIII.
