1390
trong truyện ñều ñã không chịu sống gò bó theo thói thường. Phản ứng việc "cha
mẹ ñặt ñâu con ngồi ñấy", họ ñã có những hành vi cực ñoan, lựa chọn lấy một
kết thúc quyết tuyệt: chết theo người mình yêu, thậm chí tự mình quyên sinh.
Nhưng quyên sinh không có nghĩa là toàn bộ hy vọng của họ ñã dập tắt. Theo
quan ñiểm luân hồi, phản ứng tự tận của họ chỉ nhằm bảo vệ và tiếp tục cuộc
tình dưới một hình thức khác. Dân gian sẽ cho họ ñược toại nguyện bằng thủ
pháp tái sinh (mô-típ người ñẹp hậu thân sinh ra, trong bàn tay có ghi lời nguyền
của người ñã chết), hoặc cho họ giành ñược hạnh phúc ở một thế giới ngoài thế
giới cõi trần.
Ở nhiều truyện nôm khuyết danh, nhân vật nữ ñược miêu tả như những con
người phóng khoáng, quả quyết, không chịu ñể cho bố mẹ ñịnh ñoạt hôn nhân
của mình; nhưng ñáng tiếc, sau này, khi vấp phải hoàn cảnh gay cấn, khắc
nghiệt, có lúc họ lại trở thành nhẫn nhục, cam chịu. Chẳng hạn những nhân vật
nữ trong Hoàng Trừu, Tống Trân - Cúc Hoa... Họ không thể ví ñược với những
nhân vật nữ của truyện cổ tích như Đồng tiền Vạn Lịch (số 41), Người ñốt than
(Khảo dị truyện trên) có ý thức vượt ra khỏi hoàn cảnh, và vượt bằng ñược nhờ
một quyết tâm cao. Đặc biệt, nhân vật nữ họ Trương trong Khảo dị truyện
Người cưới ma (số 184) mặc dù có lồng vào những nét huyền ảo, từ ñầu chí cuối
là một nhân vật ñầy cá tính, biết chủ ñộng, mưu trí, có thủ ñoạn, dám giành cái
sống từ cái chết, lấy ñược chồng như ý muốn và còn giúp chồng thành ñạt trong
cuộc ñời làm quan.
Sắc thái tâm lý của nhân vật nữ ñược thể hiện trong các truyện cổ tích về tình
yêu cũng ñáng ñược nhắc ñến. Ở một số truyện, trong yêu ñương, người nữ vẫn
tỏ ra e dè, kín ñáo, nhưng khi cần cũng trút bỏ lốt e lệ ñể ñược sống chết với bạn
tình (Chiếc giày thơm, số 179). Ở một số truyện khác, tính cách bạo dạn còn
ñược nhấn mạnh rõ ràng hơn, ñược nâng lên mức tưởng như bất cần, liều lĩnh
(Con gái thần nước mê chàng ñánh cá, số 175). Trái lại, ở một số truyện nữa thì
họ lại ñược miêu tả như những con người bề ngoài trầm lặng, ít bộc lộ, vốn là
bản tính muôn thuở của nữ giới, nhưng kỳ thực bên trong lại là người hết sức sôi
nổi và kiên ñịnh trước tình yêu. Ở truyện Duyên nợ tái sinh (số 173), tác giả
hình như muốn ghi lại một cách trung thành vẻ ñẹp bí ẩn của nội tâm nhân vật
nữ, một người giữ im lặng từ ñầu ñến cuối, không hé lộ cho người yêu biết tí gì;
cho ñến lúc bật ra như một tiếng sét là cái hành ñộng nàng tự kết liễu cuộc ñời
bằng liều thuốc ñộc bên cạnh người mình yêu. Hẳn ñó cũng là tính cách ñiển
hình của một loại phụ nữ xưa, phải chịu dồn nén tình cảm quá lâu, trong một xã
hội bị nhiều tầng lễ giáo vây bọc.
Chất trữ tình dân gian qua nghệ thuật cổ tích còn có những khía cạnh tế nhị và
ñộc ñáo trong tâm lý cá nhân và có khi cả tâm lý ñẳng cấp. Truyện Trương Chi
(Khảo dị, số 43) là một ví dụ. Mỵ Nương - con gái quan thừa tướng - trước nghe
tiếng hát du dương của Trương Chi - con nhà thuyền chài - thì tương tư thành
