1391
bệnh, nhưng sau khi ñược nhìn tận mặt chàng bèn hết hẳn sầu não. Oái oăm
thay, ñến lượt Trương Chi ñược gặp mặt Mỵ Nương lại ñâm ra "phải lòng".
Trước mối tình ñơn phương và tuyệt vọng, chàng ñành tự kết liễu ñời mình. Tác
giả kết thúc bản tình ca tự sự bằng một mô-típ ñã trở thành tượng trưng mỗi khi
muốn tô ñậm sự u uất tuyệt vọng (trái tim kết thành một khối ñỏ như son, trong
như thủy tinh). Nhưng ở ñây, tính chất "khép" của mô-típ ñã bất ngờ bị phá vỡ,
bởi có thêm một tình tiết cuối: những giọt nước mắt của Mỵ Nương nhỏ xuống
làm tan vỡ cái khối ñỏ ñược tiện thành chén trà. Đấy phải chăng vẫn là bước tiếp
nối của nghệ thuật tượng trưng phương Đông, như một hình ảnh có hậu, ám chỉ
sự ưu uất của mối tình vô vọng ñã ñược "hóa giải"? Hay là một dự cảm còn ñi xa
hơn: mọi khát vọng yêu thương muốn vượt qua bức thành ñẳng cấp chung quy
ñều khó thành?
4. Cuối cùng cũng nên nhắc qua những mặt tiêu cực của nhân vật nữ trong cổ
tích. Nếu có những truyện ñề cập ñến lòng chung thủy và ñức hạnh, thì cũng có
số ít truyện nói ñến hành ñộng bất nghĩa (Sự tích con muỗi, số 11; Sự tích con dã
tràng, số 15), sự phản bội ñối với chồng và âm mưu giết chồng (Thầy cứu trò, số
142), thói buôn gian bán dối (Con mụ Lường, số 84)... Như mọi cái xấu, cái ác ở
bất kỳ loại nhân vật nào khác, ñối với cái xấu, cái ác trong các truyện trên, thái
ñộ của dân gian ñều dứt khoát lên án. Cũng là ñiều dễ hiểu. Nhưng ñọc kỹ lại
các truyện ñã dẫn, ta cảm thấy trừ truyện Sự tích con muỗi ra, các truyện còn lại
ñều không nhằm mục tiêu chĩa vào nhân vật phản diện, mà chỉ muốn mượn nhân
vật phản diện ñể chứng minh cho một loại chân lý khác, có khi rất xa cách với
hiện tượng ñã nêu. Vậy có thể gọi ñó là loại nhân vật ngẫu nhiên. Dụng ý phê
phán người nữ ở ñây không nằm trong chủ ñể của tác phẩm.
Lại cũng có một vài truyện lấy cảm hứng từ sự ñầu hàng số phận, cam lòng
ñón nhận cảnh ngộ một cách âm thầm. Nói cho ñúng nhân vật nữ trong truyện
ñã can ñảm hứng chịu mọi sự rủi ro ñưa tới cho mình một cách thanh thản, với
tấm lòng rất vị tha (Quan Âm Thị Kính, số 176). Truyện không những không phê
phán mà lại gợi lên ở người nghe niềm kính trọng ñối với nghị lực phi thường
của nhân vật. Tính cách dân gian vẫn ñậm nét nhưng không khỏi có nhuộm chút
màu sắc tôn giáo, thoát tục.
*
* *
Tóm lại, qua kho tàng truyện cổ tích phong phú của Việt-nam, chúng ta ñã có
thể nhận ra ñược ñây ñó một số nét mang tính ñặc thù. Tìm hiểu ñầy ñủ các biểu
hiện ñặc thù này là việc cần thiết, cũng là việc có thể làm, nhưng muốn khái quát
