1396
biểu hiện thành mối quan hệ thẩm mỹ giữa nội dung và hình thức, giữa cốt
truyện và mô-típ, giữa chủ ñề tư tưởng và sự cụ thể hóa chủ ñề ấy bằng nhân vật,
bằng sự tiến triển của câu chuyện. Xác ñịnh cho ñược giá trị thẩm mỹ của mối
quan hệ biện chứng nói trên trong các loại hình truyện tự sự dân gian, ñó chính
là yêu cầu lý tưởng ñối với phương pháp nhận thức và ñánh giá của khoa cổ tích
học hiện nay.
Mấy chục năm qua, do tích lũy ñược nhiều tài liệu mới, nhiều quan sát mới
liên quan ñến bản thân phôn-clo (folklore) nói chung, cổ tích nói riêng, do kế
thừa ñúng ñắn thành tựu của ngành phôn-clo học, của khoảng một thế kỷ rưỡi
phát triển, nên các nhà cổ tích học nhiều nước trên thế giới ñã ñạt ñược những
thành tựu lớn lao chưa từng thấy. Qua sự tiếp cận với những cốt truyện cổ tích
cũng như những thần thoại (hoặc huyền thoại) anh hùng ca (hoặc sử thi) v.v...
của nhiều dân tộc, bằng phương pháp so sánh, ñối chiếu, các công trình nghiên
cứu hiện ñại ñã hướng vào việc giải thích tính quy luật của sự ra ñời truyện cổ
tích - chủ yếu là tiểu loại cổ tích thần kỳ, các huyền thoại, các sử thi - và ñề xuất
ñược nhiều luận ñiểm có giá trị nhằm lý giải một cách toàn diện và xác ñáng hơn
hẳn trước, chân tướng cũng như nguồn gốc, quá trình di chuyển của những
truyện cổ tích. Sự giống nhau của các cốt truyện - một ñặc ñiểm của bản thân ñối
tượng - trong nhiều trường hợp có thể xem như là quốc tế về mặt loại hình,
nhưng lại là dân tộc về mặt lịch sử - xã hội, bởi vì truyện dân gian của một dân
tộc vốn gắn bó với hệ thống những quan hệ sinh hoạt xã hội cũng như với trình
ñộ nhất ñịnh trong sự phát triển của một hình thái kinh tế và văn hóa nào ñấy, và
với những biểu tượng của nhân dân nảy sinh hợp với quy luật của hệ thống ấy.
Một tác phẩm phôn-clo (folklore) - theo Prôp (V.Ia. Propp)
1
- "ra ñời hoặc biến
ñổi là hoàn toàn hợp với quy luật và ñộc lập với ý muốn của con người ở tất cả
những nơi hình thành những ñiều kiện tương ứng cho ñiều ñó trong sự phát triển
lịch sử. Hiện tượng về sự giống nhau có tính chất toàn thế giới ñối với chúng tôi
không phải là vấn ñề. Đối với chúng tôi, hiện tượng vắng mặt của một sự giống
nhau như vậy mới là ñiều dường như không thế giải thích ñược. Sự giống nhau
nói lên tính quy luật, cụ thể là sự giống nhau của các tác phẩm phôn-clo
(folklore) chẳng qua chỉ là trường hợp một bộ phận của tính quy luật có tính chất
lịch sự xuất phát từ những hình thức như nhau của sự sản xuất văn hóa vật chất
dẫn tới những thể chế xã hội như nhau hay giống nhau, và trong lĩnh vực ý thức
hệ, dẫn tới sự giống nhau của những hình thức và những phạm trù của tư duy,
của những biểu tượng tôn giáo, của ñời sống nghi lễ, của ngôn ngữ và của phôn-
clo (folklore)"
2
.
1
Nhà cổ tích học nổi tiếng của Liên-xô [cũ], nghiên cứu truyện cổ tích về mặt hình thái học.
2
V.Ia.Prốp (V.Ia. Propp). Đặc trưng của phôn-clo (folklore). Công trình kỷ niệm Hội ñồng
khoa học của trường ñại học Lê-nin-grát. Bộ phận Khoa học ngữ văn. Lê-nin-grát, 1946; tr.
