1403
không muốn chỉ ñóng vai "kẻ tiếp nhận". Ngay vấn ñề bắt chước phong cách tạo
hình cũng chỉ diễn ra dè dặt. Cả một bộ sách Bác vật chí 博 物 志 của Trương
Hoa 張 華, trong ñó tác giả áp dụng cao ñộ thủ pháp nghệ thuật nói ngoa, nói
phóng ñại ñối với một loại hình ñáng ñược coi là ñặc biệt trong kho huyền
thoại
1
, thế nhưng nho sĩ Việt-nam các ñời không thấy ai mô phỏng, chưa nói các
nhà sáng tác dân gian.
Đối chiếu nhiều hiện tượng văn học, có thể nhận thấy cha ông ta trong sáng
tác có chịu một số ảnh hưởng nhất ñịnh trong sáng tác truyện kể, chẳng hạn
những truyện trong Tuyền kỳ mạn lục mà Lê Quý Đôn phát hiện thấy ñã chịu
ảnh hưởng của sách Tiễn ñăng
2
. Về văn học truyền miệng, cụ thể là loại hình cổ
tích, trừ một số trường hợp cá biệt có tính cách "vay mượn" gần như nguyên xi,
nhiều trường hợp khác ñều tiếp thu có chọn lựa, hoặc về hình tượng, hoặc về
mô-típ, hoặc có khi là những tình tiết vốn ñã quen thuộc ñối với dân tộc, ñược sử
dụng ñan xen vào những truyện do mình sáng tạo.
Chẳng hạn một hình ảnh rấm lúa (hoặc ñậu, hoặc vừng). Sau một thời gian
nhất ñịnh (ví dụ 1000 ngày, hoặc 100 ngày, hay 3 tháng 10 ngày) thì những thứ
hạt ñược rấm sẽ biến thành binh lính, sẵn sàng chịu sự ñiều khiển của người
rấm. Đó là phương thuật của người phù thủy, chắc chắn chưa hề vượt quá phạm
vi tưởng tượng. Hình ảnh này ñược sử ñụng trong truyện Lẩy bẩy như Cao Biền
dậy non (số 39) và truyện Thầy Thím (Khảo dị, truyện số 123). Trong kho tàng
truyện kể của ñồng bào Tày, Nùng, hình ảnh này ñược lắp ñi lắp lại trong khá
nhiều truyện. Không những thế, ở kho truyện của ñồng bào Tày, Nùng còn có
một vài hình ảnh cùng loại (chẳng hạn nuôi một giống sâu bọ nào ñó trong chum
bằng cháo, sau một thời gian nhất ñịnh, giống sâu bọ ấy sẽ biến thành người, hay
là trồng một giống tre (hoặc vầu) sau một thời gian nhất ñịnh, mỗi lóng sẽ nổ
tung, từ trong vọt ra một con người cưỡi ngựa, ñều sẵn sàng tuân lệnh chỉ huy).
Hình ảnh rấm lúa thành binh nói trên cũng xuất hiện nhiều lần trong văn học nói
1
Ví dụ một ñoạn truyện Dị nhân 異 人 của Bác vật chí 博 物 志 như: "Dân nước Vô-khởi ở
hang ăn ñất, không phân biệt ñược là trai hay gái. Khi họ chết ñem chôn, quả tim không nát,
ñể ñến một trăm năm sau lại hóa thành người. Dân nước Tề [sau khi chết ñem chôn] buồng
gan không nát, một trăm năm sau lại hóa thành người, họ cũng ñều ở hang, hai nước này cùng
một nòi giống. Dân Mông-song ngày trước có họ Cao Dương có hai trai gái cùng một mẹ mà
làm vợ chồng với nhau. Nhà vua ñày ñi Bắc-dã, hai người ôm nhau mà chết, có chim thần
ñem cỏ bất tử phủ lấy xác. Bảy năm sau hai người lại sống, cùng chung một cái cổ, có hai ñầu,
bốn tay". Ngay sách Sơn hải kinh có nhiều truyện cũng sử dụng nghệ thuật phóng ñại, ví dụ
nói ñến một giống rắn khổng lồ nuốt ñược cả voi, ba năm sau mới nhả xương ra, v.v..., nhưng
không ngoa ñến cực ñộ như Bác vật chí.
2
Tức là sách Tiễn ñăng tân thoại của Cù Tông Cát hay Tiễn ñăng dư thoại
của Lý Xương Kỳ , tiến sĩ, ñều sống dưới ñời Minh (chứ không phải ñời
Nguyên như ghi trong Lê triều thông sử).
