1404
và viết Trung-quốc thời cổ, mà khởi ñầu có lẽ từ truyện Bình thoại Tam quốc 三
國評 話 nói về một hoạt ñộng của quân sư Gia Cát Lượng biết cách ném hạt
ñậu cho chúng biến thành quân.
Hay là một ví dụ về tình tiết. Trong truyện Kẻ trộm dạy học trò (số 83) có
nhân vật Lâu, một anh chàng bản tính khờ khạo ñi theo học nghề ăn trộm, hôm
ấy bị người ñuổi gấp, phải chui vào một bụi tre, may khỏi bị bắt, nhưng vì gai tre
dày ñặc, nên không dám chui ra. Khi ông thầy ñược nhắn ñến cứu, ông chỉ kêu
lên một tiếng: - "Ối làng nước, có tên trộm trốn ở ñây!". Thế là chàng học nghề
chui phắt ra khỏi bụi, thoát về nhà bình yên. Tình tiết trên giống với một mẩu
chuyện về Tào Tháo và Viên Thiệu. Hồi còn trẻ tuổi, hai người này là bạn, thích
ñi tìm cái thú trong phiêu lưu. Một ñêm nọ, họ ñến một nhà kia có hai vợ chồng
mới cưới. Họ cùng lẻn vào vườn, ñột nhiên kêu lên: - "Có trộm!". Khi mọi người
ñổ ra thì Tào Tháo bước vào nhà tuốt kiếm nắm lấy cô dâu, còn Thiệu nhanh
chân chui vào một bụi gai. Nhưng vì bụi gai quá rậm nên chui vào dễ mà chui ra
rất khó. Thấy vậy, Tháo lại thét lên: - "Kẻ trộm ñây rồi!" Thiệu nghe vậy rất
hoảng bèn vùng ra khỏi bụi, rồi cả hai cùng bỏ chạy.
Tình tiết hay mẩu chuyện này ñược Lưu Nghĩa Khánh 劉 義 慶 (403-444) ghi
lại trong tác phẩm của ông: Thế thuyết tân ngữ 世 説 新 語 mở ñầu của chương
nói về sự lừa bịp
1
.
Một ví dụ về mô-típ. Như ñã trình bày ở phần truyện, truyện Sự tích con dã
tràng (số 15) của ta chính là sử dụng mô-típ người hiểu tiếng loài vật bị tội oan,
tức Công Dã Tràng trong Luận ngữ 論 語 Nhưng tác giả dân gian Việt-nam ñã
kết hợp phần nào với mô-típ người hiểu tiếng loài vật của Ấn-ñộ trong Kinh Tam
tạng 三 藏 經 và Pan-cha-tan-tơ-ra (Panchatantra) ñể sáng tạo thành một
truyện mới với chủ ñề mới: người chồng hiểu tiếng loài vật và người vợ không
thủy chung, có bố cục sít sao hơn, ý nghĩa sâu sắc hơn và ñương nhiên khỏe
mạnh hơn những truyện cũ.
Hay một mô-típ khác: câu chuyện chặt cây thần, chặt bao nhiêu vết chém trên
cây liền lại bấy nhiêu. Ở truyện của người Kinh là Sự tích thần núi Tản-viên
2
; ở
ñồng bào Mường là phần Chặt chu kéo lội trong Đẻ ñất ñẻ nước; ở ñồng bào
Cham-pa là tình tiết chặt cây krêk trong truyện Vua Rò-mê, và còn nhiều dị bản
của nhiều dân tộc khác, gần là Đông-dương, xa thì châu Âu, châu Mỹ, ñều có
mô-típ này hoặc tương tự. Nhưng mô-típ này lại có mặt trong sách Dậu dương
tạp trở 酉 陽 雜 阻 (thế kỷ IX) và sớm hơn nữa là Thủy kinh chú 水 經 注 (thế
1
Có dẫn trong Ríp-tin (B. Ryftine). Anh hùng ca lịch sử và truyền thống văn học dân gian ở
Trung-quốc, Nhà xuất bản Khoa học, Viện Hàn lâm khoa học Liên-xô, Mát-xcơ-va, 1970.
2
Trong Lược khảo về thần thoại Việt-nam.
