1406
Hãy lấy hai truyện làm lệ chứng:
1. Truyện Ông già họ Lê (số 153), qua so sánh thấy rõ là tiếp thu từ truyện Tờ
di chúc (án thứ 46) trong Bao Công kỳ án 包 公 奇 案 Trong truyện gốc này,
chứng cứ Bao Công dựa vào chỉ vẻn vẹn có mấy câu chữ Hán có ý nghĩa "lưỡng
ñao luận" nếu không nói là mơ hồ
1
. Cho nên ñể xây dựng lại cũng cốt truyện ấy
nhưng với lý lẽ chắc nịch hơn, tác giả Việt-nam ñã ñưa thêm vào một tình tiết
rút trong truyện Gia sản một bức tranh ở sách Kim cổ kỳ quan 今 古 奇 觀. Chắc
chắn ñối với thính giả là người Việt-nam, thì ví thử không có tờ di chúc thật nằm
trong pho tượng, mảnh giấy có 21 chữ Hán của ông già ñể lại sẽ chẳng có nghĩa
lý gì cả
2
.
2. Truyện Nữ hành giành bạc (số 38) cũng tiếp thu từ truyện Nhờ câu ñối mà
tra ra án (án thứ 34) của Bao Công kỳ án 包 公 奇 案
3
. Đem ñối chiếu hai
truyện, sẽ thấy truyện của ta có tình huống và sự tiến triển mạch lạc hơn, lô-gích
hơn. Mặt khác, truyện của ta loại bỏ ñược yếu tố huyền ảo vốn có trong truyện
gốc, nó chỉ làm tăng phần siêu hình mà nhẹ phần lý trí, là phần người nghe ñang
mong ñợi. Tóm lại, nó ñã ñược hoán cải tuy có vẻ nhẹ nhàng nhưng lại ñổi mới
kết cấu của truyện cũ.
Hai trường hợp dưới ñây cho thấy việc ñi tìm cội nguồn truyện cổ tích quả là
vấn ñề khó, càng tìm những cội nguồn xa xôi lại càng khó khăn.
1
八 十 老么 生 一 子 人 言 非 是 吾 子 者 家 產 田 圜 盡 傳 (Bát thập lão ông sinh nhất tử
nhân ngôn phi thị ngô tử giả gia sản ñiền viên tận phó dữ nữ tế ngoại nhân bất ñắc tranh
chấp). Vì không có chấm câu, nên bên nào cũng cắt nghĩa có lợi cho mình.
2
七 十 而 生 非 吾 子 也 其 田 產 交 與 子 婿 外 人 不 得 爭 奪 (Thất thập nhi sinh phi ngô
tử dã kỳ ñiền sản giao dữ tử tế ngoại nhân bất ñắc tranh ñoạt).
3
Truyện kể rằng: một nhân vật nữ có học, hôm mới về nhà chồng ra một vế ñối bảo chồng có
ñối ñược mới cho chung chăn gối: 點 燈 登 閣 吝 攻 書 "Điểm ñăng ñăng các, các công thư".
Không ñối ñược, chồng thẹn, bỏ ñến trường, thú thật với bạn bè. Nghe tin này, một trong
những bạn học, tìm ngay ñến nhà, giả làm chồng, nhân tối tăm ăn nằm với người ñàn bà, rồi
bỏ ñi mất. Sáng dậy, chồng về, người vợ biết mình bị ñứa gian làm nhục, bèn tự tử.
Chồng không hiểu lý do ñành lo chôn cất. Sau 3 năm, một hôm Bao Công ñi tuần ñến ñây,
gặp rằm tháng Tám, nhân nghĩ ñược vế ñối
"Di ỷ ỷ ñồng, ñồng ngoạn
nguyệt", chưa nghĩ ra vế kia thì buồn ngủ, chiêm bao thấy một người nữ ñối ñược câu của
mình. Bao Công khen, hỏi tên tuổi, quê quán, cô bảo cứ hỏi mấy anh tú tài trong huyện thì
biết. Sáng mai, Bao Công cho ñòi các viên tú tài ñến, ñem vế ñối của mình ra ñề. Chồng nhân
vật nữ có mặt trong số ñó ñối lại bằng câu của vợ ra năm xưa. Bao Công gọi tới hỏi riêng.
Anh kể lại mọi việc. Bao Công hỏi: - "Thế trong trường lúc ấy có ai có tính hay ñùa cợt
không?". Anh nói ñến một người. Bao Công sai lính bắt hắn ñến. Hắn chối nhưng bị tra tấn,
chịu không nổi, ñành phải nhận tội. Bèn bị xử tử.
