1408
Những tài liệu cũng như ý kiến về ếch nhái nói trên sẽ giúp ta tìm hiểu tín
ngưỡng, phong tục tập quán của người Việt xa xưa liên quan ñến truyện Người
lấy ếch. Đáng tin cậy hơn nữa là, trong truyện của chúng ta, nhân vật nàng ếch
lại mang cái tên là Bạch Nga Long và là con gái của Long Hải Vương, tức là ếch
nhưng lại có quan hệ trực tiếp ñến nòi rồng. Những cái tên này tuy có vẻ chẳng
có gì là quan trọng, nếu gặp người kể chuyện ưa nói phiếm chỉ, rất có thể ñã bỏ
qua. Nhưng thật may mắn, nó lại ñược bảo lưu ñến nay ñể cấp cho chúng ta một
thông tin có thể liên quan ñến nguồn gốc truyện Người lấy ếch, nếu ta liên hệ
truyện cổ tích này với một câu tục ngữ của dân tộc Mông-cổ phản ánh một quan
niệm cổ truyền của họ: ''Rắn và ếch là những con vật thù ghét nhau, song chúng
ñều có họ hàng với Long vương cả". Hơn cả chúng ta, người Mông-cổ tin rằng
ếch có nhiều tài phép, ví dụ có thể làm ra mưa ñá. Nó hút lấy nước vào bụng rồi
bằng phép huyền bí, biến nước ấy thành những trận mưa ñá, v.v...
1
.
Như vậy phải chăng truyện Người lấy ếch của ta là do cha ông chúng ta sáng
tạo, có sự trùng hợp ngẫu nhiên hay cố ý nào ñó với truyện Liêu trai chí dị 聊 齋
志 異? Hay phải chăng truyện ấy vốn có gốc từ một vùng xa xôi nào ñó (ví dụ
Mông-cổ) rồi bằng một con ñường nào ñó truyền ñến Vìệt-nam? v.v... Tưởng
cũng cần chờ sự tìm tòi nghiên cứu thêm của các nhà cổ tích học.
Truyện Tinh con chuột (số 115) của ta kể câu chuyện một con chuột sống lâu
năm thành tinh nhân khi chủ nhà ñi vắng hóa thân thành một người giống hệt
như chủ lén lút ñi lại với vợ chủ. Cho ñến khi việc vỡ lở vẫn không chịu thôi. Do
ñó y ñã gây ra vụ án oái oăm, nếu không có thần lực của Phù Đổng thì cả vua lẫn
quan ñều bó tay. Truyện này có nhiều dị bản quốc tế như của Lào, Khơ-me
(Khmer), Ấn-ñộ, Trung-quốc, v.v..., nhưng có lẽ bản của Trung-quốc trong Bao
Công kỳ án 包 公 奇 案, tức là truyện Con mèo mặt ngọc (án thứ 4) là gần với ta
hơn cả. Phải chăng truyện của ta trực tiếp bắt nguồn tư cốt truyện này? Xem xét
kỹ truyện của Trung-quốc ta thấy nhân vật phản diện ở truyện này gồm ñến 5
''con yêu"
2
chuột chứ không phải 1 như truyện của ta... Cũng ở ñây nữa, tình tiết
của truyện Trung-quốc không ñơn giản như truyện của ta và các dị bản quốc tế
khác, diễn biến câu chuyện mỗi lúc một phức tạp làm cho người ñọc có ấn tượng
là tác giả Bao Công kỳ án ñã ñi quá xa một truyện kể thông thường, có nghĩa là
phần nào ñã tiểu thuyết hóa nó. Chính vì thế, chúng tôi ngờ truyện Con mèo mặt
ngọc là dựa trên cơ sở một truyện dân gian (cũng có thể là dựa trên một dị bản
nào ñó tương ñồng với truyện của ta) rồi phát triển thành, chứ không phải truyện
1
Dẫn theo Ríp-tin (B. Ryftine) và Kha-xa-nốp (M. Khassanov), sách ñã dẫn.
2
Việc dùng từ "con yêu" của sách Trung-quốc (Bao Công thu yêu truyện
包
公
收 夭 傳
) là
ñúng, vì ñó là một con yêu phân thân thành năm con chuột, hay là có năm con chuột ở Tây
Thiên-trúc ñến núi tu luyện nhiều ngày "biến hóa vô cùng", v.v... Còn truyện của ta dùng từ
"con tinh" cũng rất chính xác, như trên kia ñã trình bày.
