1410
Truyện Tiêu diệt mãng xà (số 148) nói về một nhân vật anh hùng giao chiến
với mãng xà - con vật chuyên ăn thịt phụ nữ, ñược nhà vua ñịnh kỳ cung ñốn
hằng năm. Truyện này rất phổ biến ở nhiều ñịa phương trong nước ta, với những
hình tượng biến ñổi khác nhau (ví dụ mãng xà có khi là rết thần, có khi là lợn
thần, có khi là muỗi thần, cũng có khi là quỷ Xương Cuồng, ma Rai, bà Dằn,
v.v...); cách giết là bằng dao kiếm, nhưng cũng có khi bằng mẹo, bằng hun lửa,
hoặc bằng cứt gà, v.v... Có lẽ ñây là câu chuyện gắn với một cổ tục xa xăm: việc
hiến tế bằng máu người mà dường như ở Việt-nam dưới thời phong kiến vẫn còn
lưu tàn tích. Nhưng Tiêu diệt mãng xà cũng lại là mô-típ quen thuộc của kho
tàng cổ tích từ Á sang Âu. Riêng ở Trung-quốc, Ê-béc-hac-ñơ (W. Ếberkhard)
giới thiệu cho ta ñến 14 dị bản. Vậy cốt truyện từ lâu ñã mang tính quốc tế. Sách
Sưu thần ký 搜 神 記 từng chép nó vào khoảng thế kỷ IV. Nhưng trong Sưu thần
ký lại không thấy chép phần sau của truyện vốn cũng phổ biến không kém gì
phần ñầu (tức là từ chỗ nhân vật anh hùng ñi tìm mảnh kiếm gãy giắt trong ñầu
mãng xà làm cho sự dối trá của nhân vật cản trở bị bại lộ). Ở truyện Ấn-ñộ, thay
cho mảnh kiếm là khúc ñuôi mãng xà; ở truyện Áp-ga-nit-xtăng (Afghanistan)
cũng như trong Tờ-rít-xtăng và I-dơn (Tristan et Iseult) thì nhân vật anh hùng
sớm cắt ñược cái lưỡi quái vật; cả ở truyện của dân tộc Ja-rai (Djarai) là nhờ cô
gái (nạn nhân ñược cứu) giữ ñược vỏ gươm và ñuôi khố ân nhân..., nói chung
ñều là dấu hiệu ñể người ñược cứu nhận ra ân nhân thực của mình. Chính vì thế,
chúng tôi cho rằng truyện này là do người Việt-nam tiếp thu ñược của Ấn-ñộ
hơn là của Trung-quốc.
Truyện Người dân nghèo và Ngọc Hoàng (số 136) của ta là một câu chuyện có
cấu trúc rất chặt chẽ, hình tượng nhân vật và mọi tình tiết ñều mang tính dân tộc
ñậm ñà, tính tư tưởng cũng khá nổi. Mục ñích của nhân vật chính là ñi tìm Ngọc
Hoàng ñể hỏi sự việc cho chính mình "Không ai giàu ba họ, không ai khó ba
ñời", nhưng dọc ñường, anh ñã nhận lời hỏi giúp người khác thêm ba câu nữa.
Gặp Ngọc Hoàng, trước tiên hỏi hộ cho người, còn câu hỏi của mình thì ñể lại
sau cùng, ngờ ñâu ý ñịnh ñó không thực hiện ñược, vì Ngọc Hoàng chỉ giải ñáp
ba lần rồi vì bực mình bỏ về trời. Nhưng chính kết quả của những lời giải ñáp
cho người lại vô tình làm sáng tỏ vấn ñề của ñương sự, vì tiến triển về sau của
câu chuyện ñều giúp cho nhân vật lần lượt ñạt ñược nguyện ước: nhận viên ngọc
ñể có sự thông minh, nhận vàng ñể ñược ñi thi ñỗ cao, và cuối câu chuyện cũng
lấy ñược cô gái câm do chính mình "khai khẩu" sau khi ñỗ Trạng.
Thế nhưng cốt truyện của truyện này lại là cái "chung" rất phổ biến của quốc
tế, mà mỗi dân tộc thường có nhiều dị bản (Trung-quốc có 11 dị bản, Nhật-bản
18...). Tuy vậy, theo Ê-béc-hac-ñơ (Éberkhard) thì truyện Trung-quốc là từ Ấn-
ñộ truyền sang. Tuy mang sắc thái dân tộc tính khá ñậm, truyện của ta cơ bản lại
phù hợp với sơ ñồ cốt truyện mẫu của Ấn-ñộ ñược trình bày trong bảng tra cứu
