1416
Trừ của ñồng bào Tày; hay cũng có thể ngược lại, truyện người Tày chịu ảnh
hưởng của truyện người Kinh, vì giữa hai bên cơ bản giống nhau. Nhân vật
chính của truyện Lệnh Trừ không phải là em bé lên ba, mà là một con cóc thần.
Cũng có tình tiết sứ giả theo lệnh vua, rao tìm người tài ñể ñánh ñuổi giặc. Yêu
cầu của cóc ñưa lên vua cũng là rèn gươm sắt, ngựa sắt, nhưng có nêu số lượng
cụ thể: 3000 cân gang làm cốt, 200 cân sắt làm vỏ và 14 cân lông tóc của nam
nữ làm bờm và ñuôi
1
, v.v... Vua cho làm ngay nhưng vật liệu không ñủ như số
ñã nêu, nên khi cóc cưỡi, ngựa không chịu ñựng nổi bị khuỵu lưng, tuy vậy rồi
cũng cố gắng chạy ñược. Gặp giặc, ngựa cũng phun lửa ñàng mồm, phun khói
ñàng mũi
2
.
Nhưng không những giống với truyện của ñồng bào Tày, truyện Thánh Gióng
của chúng ta còn là tập ñại thành của một loại hình tượng nghệ thuật gần gũi
trong kho tàng truyện cổ của ñông bào các dân tộc Tây-nguyên, như Mơ-nông
(Mnon), Ba-na (Bahnar), Ja-rai (Djarai), v.v... vì nhân vật anh hùng ở ñây cũng
mang dạng phổ biến là một em bé, cũng ăn rất khỏe, có khi lên bốn ñã thạo sử
dụng khiên ñao, hoặc có khi vươn vai cao bằng cây "kơ-nia", cũng có tình tiết
nhờ thần rèn gươm hộ, phải rèn ñi rèn lại ñến mấy lần mới thành, hoặc có tình
tiết bắt ñược con ngựa thần từ một khối ñá hóa ra. Đó là chưa kể cốt truyện của
chúng ta còn có họ hàng xa với nhiều dị bản của truyện Tro Bếp nam -
Cendrillon masculin, theo cách gọi của Cô-xcanh (E. Cosquin) - cũng mang ít
nhiều mô-típ tương tự.
Nhưng dù sao thì giữa truyện Thánh Gióng và truyện của ñồng bào Tày cũng
có mối quan hệ mật thiết hơn vì lẽ ngoài sự giống nhau về hình tượng và kết cấu,
hai truyện còn có chung một ñịa bàn sinh thành và phát triển. Truyện của ta có
nhắc ñến cái tên "bộ Vũ-ninh"
3
vốn là ñịa danh cổ bao gồm cả Bắc-ninh và Bắc-
giang xưa trải dài cho ñến Lạng-sơn. Mà cho ñến nay một phần của vùng ñất ấy
còn là mảnh ñất cư trú của dân tộc Tày. Tuy nhiên, truyện Lệnh Trừ của ñồng
bào Tày hiện nay ñã bị pha trộn với một mô-típ khác - mô-típ vốn có trong bảng
tra cứu sơ ñồ truyện cổ quốc tế: ñó là mô-tip Lấy chồng ếch (hay cóc nhái, rắn,
rùa, lừa, cáo, lợn, chồn, v.v...) mà của ta là truyện Lấy chồng dê (số 128), một
1
Theo quan niệm cổ, lông tóc con người còn là nơi trú ngụ của sức mạnh (ví dụ nhân vật
Xăm-xông (Samson) trong Kinh thánh (Bible), của năng lực ma thuật (ví dụ nhân vật Séc-mô-
nô-xcơ của Pu-skin (Pouchkine), của sinh mệnh (ví dụ nhân vật Ni-xốt (Nixos) trong thần
thoại Hy-lạp, xem Khảo dị, số 17).
2
Ia. Prôp (Ia.Propp) cũng ñã từng lưu ý chúng ta rằng nói chung trong các truyện cổ tích, con
rắn cũng như con ngựa ñều là giống vật phun ra lửa. Chúng ta sẽ thấy ngựa và rắn ñôi khi có
những liên hệ kỳ lạ, ví dụ nhân vật trong truyện Con tuấn mã của Ô-lếc, hoàng tử xứ Ki-ép
(Kiev) bị một con rắn vốn nằm trong ñầu con ngựa quý của mình chui ra cắn chết (truyện thơ
Pu-skin). Riêng truyện Vua Cóc của người Sán Dìu, một dị bản của truyện Lệnh Trừ, thì ngựa
chở vua cóc không phun lửa mà là cóc phun lửa: cóc phun bên trái ra lửa, bên phải ra khói.
3
Ghi chép của Lĩnh-nam chích quái.
