1418
hết; vẫn còn bóng dáng con giao long vốn là biểu tượng của thần Nước. Có lẽ từ
ñầu,người ñời cổ muốn cắt nghĩa hiện tượng ñất sụt (hay ñộng ñất) bằng sự vùng
vẫy của một giống bà trùng khổng lồ nào.
Truyện Vụ kiện châu chấu (số 170) ñề cao tài biện luận của con gà trống con,
về nội dung khác với các dị bản của Tày, Dao, Thái, Mèo... mà ñề tài thường
hướng vào việc giải thích nguồn gốc sự vật (tại sao con ve không có ruột) mặc
dầu giữa chúng ñều cùng có một kiểu cấu trúc (trừ truyện của dân tộc Mèo cấu
trúc có khác). Rõ ràng truyện của ta phần nào ñã ñược nâng lên về mặt nghệ
thuật, có nghĩa là nó không hẳn là bản gốc.
Truyện Vua Heo (số 104) vốn ñược lưu hành chủ yếu ở miền Nam (cái tên
Heo là một bằng chứng), thế nhưng một dị bản của nó lại là truyện Chu Hùng Ú
có liên quan ñến lịch sử di chuyển về phía Nam của dân tộc Dấy - ở vùng biên
giới Tây bắc Bắc-bộ. Cả hai truyện ñều có chủ ñề số mệnh: nói ñến một ñứa trẻ
có số làm vua nên ñã vượt qua mọi cản trở, cuối cùng bước lên ngai vàng.
Nhưng truyện của ta, về bố cục ñã tương ñối hoàn chỉnh. Nhân vật chính là một
ñứa trẻ bướng, lại có một số phận may mắn; từ ñầu ñến cuối các tình huống và
hình ảnh xoay quanh nó ñều thể hiện mối xung ñột giữa bướng (dễ gây cản trở)
và may mắn (cản trở nào cũng bị gạt bỏ) một cách nhất quán. Nhân vật cứ tiến
triển giữa hai lực vô hình ñó, không cần một chút cố gắng bản thân nào cả.
Trong khi ñó ở truyện Chu Hùng Ú, nhân vật có lúc phải dùng ñến mưu trí (lấy
bọt trâu thần) và tài năng (leo cao), tức là không còn do số mệnh ñưa ñẩy. Ở ñây
nữa, truyện của ta biết quán xuyến chủ ñề và quả ñã ñược nâng lên về nghệ
thuật.
Cốt truyện Bốn cô gái muốn lấy chồng hoàng tử (số 166) vốn có dị bản ở
nhiều dân tộc. Truyện lấy ñề tài về một con yêu hóa thành gái ñẹp, trở thành vợ
vua, mê hoặc vua, móc mắt bốn chị em vốn là vợ cũ của vua, rồi ñuổi ñi. Nhưng
nhờ có nhân vật anh hùng con của một trong bốn chị em, lớn lên học ñược phép
thuật, tiêu diệt ñược mẹ con con yêu, ñưa lại hạnh phúc cho mẹ và các dì của
mình. Nhưng so sánh kết cấu cốt truyện thì truyện của ta gần với truyện của dân
tộc Thái hơn cả. Từ những nhận xét về mặt mạnh cũng như mặt hạn chế trong
khả năng tư duy siêu hình của người Việt cổ, ñã ñược trình bày ở chương trên,
chúng tôi thiên về giả thuyết coi truyện Bốn cô gái muốn lấy chồng hoàng tử là
bắt nguồn từ cốt truyện của Thái chứ không phải ngược lại; sự sáng tạo ban ñầu
về các nhân tố kỳ ảo không thuộc về chúng ta, chúng ta chỉ hoàn chỉnh ở bước
tiếp theo.
2. Thứ ñến là truyện của các dân tộc thiểu số miền Nam: Cham-pa, Khơ-me
Nam-bộ và mấy chục tộc người ờ Tây-nguyên mà phần trước cũng ñã nhắc ñến
một cách sơ lược. Các dân tộc thiểu số trên vùng ñất phía Nam gia nhập vào ñại
gia ñình Việt-nam có phần muộn hơn các dân tộc phía Bắc, nhưng mối giao lưu
