1424
4. NGUỒN GỐC BẢN ĐỊA CỦA TRUYỆN CỔ TÍCH VIỆT NAM
Cuối cùng, ta hãy nói tới mảng truyện không biết xếp vào bất kỳ một mô hình
nào trong các sơ ñồ cốt truyện quốc tế cũng như các sơ ñồ khu vực, sau khi ñã
trải qua khâu ñối chiếu so sánh nhiều lần. Khâu ñối chiếu này chắc chắn còn
phải thực hiện tiếp, với nhiều thao tác chi tiết và khoa học hơn nữa. Dù sao trong
một chừng mực tương ñối, cũng có thể hướng tới một kết luận có nhiều khả
năng gần sự thật nhất: ñây là nhóm truyện có nguồn gốc không ở ñâu xa mà là từ
bản ñịa.
Tính về số lượng, trong số 200 truyện chính của cả "kho tàng" - một kho tàng
ñã ñược chọn lọc - nhóm truyện bản ñịa chiếm 75, khoảng một phần ba tổng số.
Chắc chắn nếu ñối chiếu nhiều lần nữa, con số này sẽ còn ít hơn. Nhưng như thế
cũng ñã là ñiều ñáng khích lệ ñối với chúng ta. Bởi nó là bằng chứng không thể
bác bỏ xác nhận sự tồn tại của cái "riêng'' trong cổ tích của một dân tộc, trong
khi cái "chung" ñã là vấn ñề quá hiển nhiên ñối với cổ tích học thế giới. Nhưng
cái "riêng'' có tính chất ñịnh lượng mà ta vừa tìm thấy, nói lên ñược ñiều gì?
Mục nhỏ cuối cùng này của bộ sách sẽ không bàn trở lại những ñặc ñiểm về nội
dung và nghệ thuật của truyện cổ tích Việt-nam mà chúng tôi ñã giải quyết trong
toàn bộ Chương IV, phần Tổng luận. Sở dĩ chúng tôi muốn xem xét ñặc ñiểm
truyện cổ tích Việt-nam khi chưa chia nhỏ chúng ra, căn cứ trên kết quả truy tìm
nguồn gốc "ngoại nhập" cũng như "nội sinh" của từng nhóm, vì lẽ nói ñến ñặc
ñiểm truyện cổ tích là nói ñến một loại hình văn xuôi tự sự dân gian như nó vẫn
tồn tại, cái "chung" và cái "riêng" còn nằm lẫn cả ở trong ñó, gắn bó, hòa trộn
vào nhau, là lực ñẩy ñồng thời cũng là lực hút của nhau. Và người ñọc từ xưa
ñến nay, bao giờ cũng tiếp nhận chúng một cách trọn vẹn, như một dòng văn
nghệ không phân thứ hạng, một cái gì ñã ñược thanh lọc, ñã vắt qua nguồn cảm
xúc và ánh sáng trí tuệ của dân tộc, ñể trở thành tiêu chuẩn cái ñẹp của tâm thức
Việt-nam. Còn khi ñã tách ra theo từng nhóm xuất xứ thì mỗi nhóm không còn
ñủ tư cách ñại diện cho cả loại hình, dù rằng ñó là nhóm truyện có nguồn gốc
"bản ñịa". Mỗi nhóm chỉ có thể cấp cho ta những tia sáng ñể lần theo ñó ñi tìm
các dạng sơ ñồ nguyên thủy, trước khi chúng ñược hội nhập vào dòng chảy của
cả con sông. Chúng phải trải qua xáo trộn, biến ñổi về chất ñể trở thành những
giá trị lớn hơn.
Xem xét lại con số thống kê, khối lượng nhóm truyện bản ñịa bao gồm nhiều
nhất là tiểu loại thế sự và nửa thế sự và tiểu loại lịch sử. Có rất ít truyện thuộc
tiểu loại thuần túy thần kỳ. Dựa trên chỉ số ñó, chúng tôi xin nêu lên dưới ñây
một vài gợi ý sơ lược về một ít biểu mẫu, sơ ñồ có thể là chưa tiêu biểu - ñể
thuyết An-nam. Sự so sánh này không thuyết phục ñược tôi". Mặc dù vậy theo chúng tôi, phát
hiện của Prơ-di-luýt-xki (Przyluski) cũng cho ta một ví dụ khá cụ thể về mối liên hệ giữa
truyện cổ của các nước trong một khu vực rộng rãi ở Đông nam châu Á.
