1429
ñất quý táng mộ tổ, có khi là hàm rồng, ngựa ñá, có khi là "mối ñùn", "hổ
táng"...).
Đối với hành trạng của người anh hùng, dân gian có vận dụng yếu tố thần kỳ
một cách chừng mực (ngọc kỵ ñạn của Cai Vàng, chòm lông xoăn của Ba
Vành...), nhưng không bỏ quên yếu tố hiện thực, bởi ñây dù sao vẫn là nhân vật
lịch sử. Có trường hợp, ñể thay cho yếu tố thần kỳ, thủ pháp phóng ñại ñã ñược
sử dụng thích ñáng, gây phấn hứng cho người nghe truyện không kém gì yếu tố
thần kỳ. Truyện Lê Như Hổ (số 63) xây dựng một nhân vật song nghĩa: hình
thức nhà nho, bản chất nông dân, có tài ăn khỏe, lao ñộng chân tay rất khỏe, lúc
ñi sứ ăn liền một lúc 18 tầng cỗ của vua Tàu, ăn bằng sạch món cá giả ñầu người
ñể trả ñũa ngụ ý chơi khăm của ông vua trịch thượng. Truyện còn có thêm một
nhân vật phụ: một người hàng thịt "tháp tùng'' trong chuyến ñi của Lê Như Hổ
ñã trổ tài "gọi mưa" theo kinh nghiệm ñoán thời tiết của người làm ruộng lâu ñời
phương Nam, làm cho vua quan "thiên triều" sững sờ kinh ngạc.
Nhưng ña số trường hợp, nhân vật anh hùng của dân gian ñều bám sát lịch sử,
không cách ñiệu theo hướng phóng ñại, cũng không kỳ vĩ hóa, chỉ sử dụng hư
cấu gần như một thủ pháp nghệ thuật thông thường (Quận He, số 97; Lê Văn
Khôi, số 100). Mặc dầu vậy, sự hư cấu ñã chắp cánh cho lịch sử, cũng làm cho
câu chuyện từ các mảnh truyền thuyết rời rạc ñi ñến một kết cấu hoàn chỉnh
hơn. Ví dụ ở truyện Quận He, các biểu hiện tương phản về tính cách giữa nhân
vật chính (Nguyễn Hữu Cầu) và nhân vật cản trở (Phạm Đình Trọng), diễn ra
ngay từ lúc còn là ñôi bạn học, cho ñến những cuộc chạm trán nảy lửa giữa
chiến trường, càng làm tôn phong ñộ nhất quán (phóng khoáng, cao cả) của nhân
vật chính. Hay ở truyện Lê Văn Khôi, tình tiết vua Minh Mạng học tập trò chơi
ñánh trận của trẻ chăn trâu nhờ ñó hạ ñược thành Phiên-an, là một kết cục hoàn
mỹ cho câu câu chuyện, lại vừa có tính trào phúng cao.
Cần phân biệt qua số truyện cổ tích của chúng ta xét về kiểu cốt truyện (cái bất
biến thì vẫn thuộc tiểu loại lịch sử, nhưng ở một số tình tiết ñã có vay mượn
phần nào cổ tích quốc tế. Chẳng hạn trong truyện Giảp Hải (số 149) có mô-típ
nhân vật chính mua ñược một con rùa nhỏ sắp bị giết, vô tình cứu ñược con gái
Long vương. Mô-típ này sẽ dẫn tới những biến thái khác nhau (cái khả biến),
ñược lặp lại nhiều lần trong khá nhiều cốt truyện: một cô gái xinh ñẹp tuyệt trần
sẽ từ trong con rùa mua ñược hiện ra (Giáp Hải) - hay từ quả thị (Tấm Cám),
hay từ bức tranh (Tú Uyên) - ñể sửa soạn cơm nước ngon lành cho ân nhân và
dọn dẹp cửa nhà sạch sẽ, ngăn nắp. Ở truyện Bùi Cầm Hổ (số 79) có mô-típ
nhân vật chính lý giải ñược vụ án oan ức về nồi cháo lươn giết chồng, hay là ở
truyện Rắn báo oán (số 158), có hình tượng con tinh rắn báo thù ñến mấy ñời,
v.v... những mô-típ và hình tượng này ñều ñã có bóng dáng trong tịch cổ Trung-
quốc, có thể truyện của Việt-nam chịu ảnh hưởng từ ñấy. Trong ñiều kiện yếu tố
