1471
Tất nhiên nghệ thuật không bao giờ lại là sự phản ánh thụ ñộng, một chiều
của tư tưởng. Nguyễn Đổng Chi ñã không quên nói thêm rằng, ñể bù lại những
gì vốn là nhược ñiểm của tư duy người Việt - nó hạn chế sự tưởng tượng bay
bổng - "tác giả truyện cổ tích Việt-nam lại thường biết vận dụng yếu tối huyền
ảo một cách uyển chuyển, tạo nên những ñột biến trong chất lượng truyện kể"
(tr. 2432), mà hai thủ pháp ñược sử dụng phổ biến là sự ñối sánh - sự hóa thân
kỳ ảo của nhân vật hay cốt truyện - (ñều là chữ dùng của Nguyễn Đổng Chi) nhờ
ñó truyện cổ tích Việt-nam vẫn có một sức hấp dẫn riêng. Thử hỏi mấy ai ñã thật
sự ñi sâu vào các lớp lang của cổ tích ñể thấm ñược cái hồn của nó ñến như
Nguyễn Đổng Chi: "Tóm lại, sức hấp dẫn của hầu hết các truyện cổ tích Việt-
nam không phải là ở cấp ñộ phi lý của bản thân câu chuyện, mà ở khả năng phối
hợp và hoán chuyển tài tình cái huyền ảo và cái hiện thực. Cái hiện thực bị
nhầm ra cái phi lý, cái phi lý nằm ngay trong cái hợp lý" (tr. 2439 - 2440).
Chính ñó là ñiều kiện quan trọng ñể rồi ñây khi thống kê, so sánh và phân loại
kiểu cốt truyện của cổ tích, mặc dù nhận thấy 2/3 số truyện mà mình tìm ñược
ñều có nguồn gốc nước ngoài, và mặc dù rất hiểu sự tác ñộng qua lại lẫn nhau
là một thực tế hiển nhiên của truyện cổ tích thế giới xưa nay, nhà cổ tích học
Nguyễn Đổng Chi vẫn tách bạch ra ñược "các kiểu cốt truyện mang tính bản ñịa
nguyên sinh" (tr. 2452), tức là "cái phần bất biến" bảo lưu trong truyện cổ tích
Việt-nam, nó mở lối cho ông ñi sâu vào folklore dân tộc.
4. Một nhận ñịnh khác cũng bắt nguồn bắt nguồn từ ñặc ñiểm tư duy của
người Việt mà rút ra ý kiến của Nguyễn Đổng Chi về các dạng vận ñộng chính -
tà trong truyện cổ tích. Thông thường, nói ñến truyện cổ tích là nói ñến truyện
phát triển theo một tuyến: chính thắng tà, thiện thắng ác. Đó là cái mạch chung
của truyện cổ tích nhân loại, do tưởng tượng chất phác của con người Trung ñại
quy ñịnh. Nhưng nhìn cho kỹ, mỗi dân tộc, bằng nét riêng trong cách tư duy của
mình vẫn chủ ñộng cải hoán lại mạch truyện phổ biến ấy ñể cấp cho truyện cổ
tích một dạng kết cấu có ñổi mới ít hay nhiều. Nguyễn Đổng Chi ñã khảo sát kỹ
cả một dạng kết cấu có ñổi mới ít hay nhiều. Nguyễn Đổng Chi ñã khảo sát kỹ cả
một "kho tàng" ñể tìm ra 4 dạng kết cấu khác thường của truyện cổ tích nước
nhà: 1. Chính thắng tà không phải bằng tiêu diệt mà bằng sức mạnh cảm hóa,
làm cho tà giác ngộ; 2. Chính thắng tà bằng cuộc ñấu tranh giữa thiện và ác ở
ngay trong nội bộ cái chính; 3. Chính thắng tà bằng cách thúc ñẩy ñấu tranh
thiện ác ở ngay trong nội bộ cái tà; 4. Chính thắng tà nhưng kết cục lại bị trả
giá vì sự vượt "ñộ" của mình. Có thể có người còn bổ sung, thêm bớt ñược ñiểm
này ñiểm kia vào 4 dạng kết cấu ñặc thù của truyện cổ tích Việt-nam mà tác giả
nói ở ñây, nhưng chắc chắn không ai bác bỏ sự tồn tại ñích thực của chúng. Sự
ña dạng của những kết cấu này vốn là kết quả của nhiều quá trình ñiều chỉnh
nhuần nhị và không tự ý thức, nhằm làm cho tư duy nghệ thuật dân gian xích lại
gần với cách ứng xử nhân bản của tâm lý người Việt cổ truyền. Đây là một quy
