1496
dưới gốc ñể thỉnh thoảng ñược anh vứt xuống cho một chùm nhãn hoặc vài quả
ổi. Có mấy cây nhãn ngon, mẹ tôi thường thuê người ñan lồng ñể bu nhãn lại
cho dơi khỏi ăn, Nhưng việc bu những cành nhãn nhỏ ở xa thì ai cũng chịu, chỉ
anh tôi mới dám trèo ra ñể làm. Cũng vì leo trèo suốt ngày nên mẹ tôi lo nhỡ ngã
thì què chân gãy tay hay có thể chết người nữa là khác. Năm ñó anh tôi học ở
Đồng-hới về nghỉ hè. Lẽ ra còn có thể ở thêm dăm hôm nữa rồi vào nhập trường
cũng còn kịp, nhưng vì thấy anh leo trèo nhiều quá, mẹ tôi ra lệnh cho anh phải
lên ñường sớm hơn, chuẩn bị hành trang ñể vào thị xã Hà-tĩnh ñón xe ñi Đồng-
hới. Anh tôi tính tuy ương nhưng cũng vâng lời mẹ ra ñi. Đi ñược mấy tiếng
ñồng hồ, trong nhà thiếu anh trở nên vắng vẻ hẳn. Ai cũng như thấy thiếu một
cái gì. Mẹ tôi ñâm ra thương con, bèn bảo bác Chất Nghĩa trèo lên cây nhãn bẻ
vội mấy lồng rồi ñuổi vào tận bến xe Hà-tĩnh ñể ñưa cho anh.
Lại có một lần nghỉ hè, anh tôi khoảng 9-10 tuổi, còn tôi thì còn bé tí. Nhân
ngày rằm tháng Bảy, cha tôi dẫn cả ba anh em ñi lễ chùa (chùa Ba-làng, một di
tích liên quan ñến vị tổ của chúng tôi là Trần Đức Mậu, ở thế kỷ XV). Sau cuộc
lễ, thầy chùa mời các vị bô lão ở lại ñể thết cỗ chè. Thầy chùa ñịnh cho ba anh
em ba chén chè nhưng cha tôi ngăn lại và ñề nghị thầy chỉ cho thằng út một chén
thôi (bởi vì thấy mâm chè cũng không nhiều nhặn gì lắm mà bô lão lại ñông).
Tôi ñược hưởng một chén chè còn anh chị tôi ñành nhịn. Tôi ăn xong, cha tôi
bảo ba anh em ñưa nhau về trước còn cha ở lại ñể trò chuyện. Về nhà mẹ tôi ñã
trữ sẵn một vại nước mưa, bảo ba anh em cởi quần áo ra ñể mẹ tắm cho mát. Lúc
quần áo cởi ra, thấy trên người anh có những nốt ghẻ, tôi thuận tay khảy mấy
cái, không ngờ làm anh chảy máu. Thế là anh tôi chửi toáng lên: - "Mẹ cha ñứa
mô [nào] ñẻ ra thằng Hưng ñể nó làm tao chảy máu ñây này!". Mẹ tôi thấy thằng
con chửi hỗn bèn cầm roi ra ñánh. Đánh ñược vài roi thì anh tôi bỏ chạy, thuận
chân ñá luôn chiếc liễn ñựng mật ñương phơi giữa sân hàu (sân làm bằng vôi cát
và tro trộn mật, không có xi-măng). Mật mía ñặc trong liễn theo ñường lăn của
chiếc liễn chảy thành một dòng nhỏ như sợi bấc ñèn. Nhân khi mẹ còn bận ñuổi
anh, tôi bèn rón rén theo dòng mật chảy, lấy tay vét ñưa lên miệng... Chốc sau,
khi ñã tắm xong, chị An tôi cười bảo với mẹ: - "Chắc ông anh bực vì không
ñược ăn chén chè của nhà chùa thôi, chứ nốt ghẻ chảy máu thì nào có ñau ñớn
gì!".
Cũng cái tính ương bướng như thế ñã sớm tạo cho anh tôi một lối sống cứng
cỏi, không ñể cho ai bắt nạt, cũng không giấu giếm bất bình trước mọi chuyện
trái tai gai mắt mà mình bắt gặp. Cần nói rằng, có lẽ do sớm ñược ñọc sách,
ngay từ còn nhỏ anh em chúng tôi ñã ít ham thích những tập tục cổ hủ của nông
thôn như chuyện cỗ bàn xôi thịt, nhất là chuyện tranh giành nhau trong họ ngoài
làng. Chúng tôi cũng có tham gia vào tất cả những chuyện ấy như các thành viên
khác, nhưng chỉ tham gia lấy lệ mà không hề say mê (kể cả chuyện ñánh tổ tôm
mà tôi sẽ kể sau). Và khi những cuộc họp làng, nhất là họp họ ñã ñến chỗ gay
