1504
chung chỉ một mình anh quán xuyến hết mọi chuyện ñể cho cuốn sách tới tay
bạn ñọc, Thế nhưng thời ñó ñói kém, kinh tế khó khăn, một hào chỉ ñối với một
người dân bình thường là quá to nên ít ai mua ñược, sách bị ế, ñến cuốn thứ năm
thì có lẽ anh cụt vốn ñành phải ngừng viết, ngừng xuất bản. Cái chí làm sách cho
trẻ con của anh thế là phải dừng lại chỉ ñể tích lũy dùi mài, rồi sau ñấy chuyển
sang một bước nhảy vọt: viết hẳn loại sách cho người lớn. Và ñiều cũng không
ai ngờ là sự tích lũy lại ñưa anh nhảy vọt rất xa: không những viết sách cho
người lớn mà viết hẳn loại sách khảo cứu, ñòi hỏi bút lực của một học giả.
HOẠT ĐỘNG XÃ HỘI VÀ TỪNG BƯỚC ĐỊNH HƯỚNG
Vừa ngừng viết và xuất bản "Kho sách bạn trẻ", ñang chưa biết làm gì thì anh
tôi nhận ñược thư của người anh cả (Nguyễn Kinh Chi, tên thân mật trong nhà là
Kinh) ñề nghị cùng vào Kon-tum sống với anh cho vui vì anh cả tôi là y sĩ
Đông-dương ñang ñược ñiều lên phụ trách bệnh viện ở ñây. Đối với một thanh
niên 18 tuổi thì ñây là một chuyến ñi không gì thích thú bằng. Thế là vào khoảng
cuối 1933 ñầu 1934 anh tôi thu xếp lên ñường. Vào ñến Kon-tum, anh Kinh tôi
mới nói lên ý ñịnh muốn hai anh em cùng cộng tác ñể nghiên cứu, viết một cuốn
sách giới thiệu phong tục, tập quán và cách sinh hoạt của người Thượng ở Kon-
tum, cụ thể là người Ê-ñê, Ja-rai (Djarai), Xê-ñăng. Anh Kinh vì bận việc
chuyên môn nên chỉ có thể tìm hiểu, tham khảo trên tài liệu, sách vở của Pháp là
chủ yếu, còn anh Gióng thì ñược phân công ñi vào các bản làng ñể khảo sát thực
tế.
Thời ñó viên công sứ Pháp mà tôi còn nhớ là Ghi-ơ-mi-nê (Guilleminet), là
một học giả dân tộc học có tiếng; ông ñã viết một số sách nghiên cứu các dân tộc
ở Tây-nguyên. Anh Kinh ñã ñến gặp và trình bày ý ñịnh của mình và ñược viên
công sứ nhiệt tình giúp ñỡ, cho mượn nhiều tài liệu ñể ñọc. Còn anh Gióng, ở cái
tuổi trai tráng, anh nhận lời ñi ngay vào các buôn xung quanh thị xã, làm quen,
kết bạn với các thanh niên dân tộc ở trong vùng. Anh sắm một bộ y phục dân tộc
gốm khố, áo, khăn choàng ñể ñến ñêm mặc vào ñi chơi với bạn. Anh sưu tầm
những mẩu chuyện dân gian, những bài ca hoặc câu hát ñối ñáp nam nữ, ñi xem
những lễ hội ñâm trâu... Anh ñã ñóng rất nhiều sổ tay ñể ghi chép và khi về,
mang về hàng tập dày. Điều làm tôi chú ý là những cuốn sổ tay ấy toàn bằng
những phong bì ñã gửi, khéo léo gỡ các mép dán ra và ñóng lại; chả rõ anh cóp
nhặt từ bao giờ và ở ñâu mà nhiều ñến thế. Nhân dân các buôn anh thường ñến
ñã dành cho anh nhiều cảm tình, nhất là các cô thiếu nữ thì yêu anh lắm - anh
thường nhận ñược những vết cấu thâm tím của các cô gái trẻ, vì ñối với phong
tục dân tộc họ, ñó là biểu hiện của tình yêu, yêu càng ñậm, véo càng ñau... Kết
quả là, khi trở về, cả hai anh em ñã mua ñược các dụng cụ gia ñình, các nhạc cụ,
