212
Xưa, ở xã Nam-mẫu có một con suối con. Ở ñó có một Thủy thần ngự trị. Một
lần con trâu của Thủy thần lạc trên trần, chạy rông khắp nơi. Một số người ñuổi
theo ñánh chết trâu, lôi về làm thịt.
Thủy thần thấy mất trâu liền lên trần, hóa thành một người bộ dạng nghèo khổ
ñi tìm. Qua xã Nam-mẫu, Thủy thần gặp một bà lão nghèo sống trong một túp
lều, bèn lên tiếng xin ăn. Thấy có người ñói rách hơn mình, bà lão lấy cơm cho
ăn rồi nói: "Tôi nghèo lắm không có gì. Gần ñây người ta vừa bắt ñược một con
trâu ñang xả thịt ăn. Vậy nên ñến ñấy mà xin".
Thủy thần lần ñến ñám mổ trâu xin ăn nhưng bị mọi người ñuổi không cho dự.
Thủy thần bèn trở lại gặp bà lão dặn lấy trấu rắc xung quanh nền nhà. Đêm ấy,
Thủy thần dâng nước ào ào ngập cả xã Nam-mẫu, người, vật ñều biến mất, duy
chỉ miếng ñất của bà lão là còn nguyên cho ñến ngày nay, người ta gọi ñó là Pò-
già-mải
1
.
Truyện Sự tích hồ Hai-bể của người Mán (Dao) do Trịnh Như Tấu kể trong
sách Từ Hà Nội ñến hồ Ba-bể cũng giống với hai truyện trên những nét lớn. Mặt
khác, nội dung truyện này lại có một số chi tiết phần nào tương tự với truyện Sự
tích cây nêu ngày Tết (số 23):
Trước kia, trên miếng ñất bây giờ là hồ Ba-bể và hồ Hai-bể
2
có làng Nam-mẫu
rất ñông dân cư. Trong số dân làng có một chàng thiếu niên mồ côi cha mẹ từ
nhỏ.
Không có nơi nương tựa, hắn phải ñi ở chăn trâu bò cho người ta. Lớn lên, hắn
có sức khỏe, lại biết làm ruộng nhưng không có bò cày. Thấy hắn ñói khổ người
ta ngại chả ai dám giao trâu bò cho thuê mượn.
Nghe nói có ñức Phật ở gần ñấy giàu có nhất vùng, có nhiều trâu bò, hắn bèn
ñến kêu nài xin thuê một con. Điều kiện thuê của Phật ñặt ra là người thuê bò
phải nộp ngọn cho chủ có bò, còn mình thì ăn gốc. Nhưng hắn ta ñem trồng
khoai sọ tất cả. Khi thấy hoa lợi chỉ là một ñống lá, Phật tức mình nên năm sau
bắt nộp gốc cho ngọn. Hắn lại ñổi sang trồng ngô. Năm ñó Phật không ñược
hưởng gì cả, tức quá bèn ñòi bò về không cho thuê nữa.
Không có bò, hắn lập tâm ăn trộm của Phật. Chờ khi Phật ñi vắng, hắn lén vào
chuồng dắt bò ra. Để ñánh lừa Phật, hắn nắm ñuôi bò kéo ngược cho bò ñi lùi ra
ngoài xa rồi mới dắt ñi. Khi Phật về thấy mọi dấu chân bò ñều hướng về chuồng
nên không ñể ý gì cả.
1
Theo Địa dư các tỉnh Bắc-kỳ.
2
Người Dao gọi Hai-bể là Pé-vài và Pé-nan, gọi Ba-bể là Pé-lù, Pé-lắm và Pé-leng cũng như
người Tày.
