238
truyện ở vùng này có khác với vùng kia ít nhiều. Tuy nhiên chúng ñều cùng một
cốt truyện.
Ở Trung-quốc cũng có ñá Vọng-phu trên một hòn núi phía Bắc Vũ-xương và
núi Vọng-phu ở các tỉnh An-huy, Giang-tây và Sơn-tây. Sự tích ñá Vọng-phu
của Trung-quốc cũng tương tự với truyện Việt. Theo sách U minh lục thì có một
người ñàn bà chồng bị bắt lính và bị chết trận ở biên giới. Bà ta hàng ngày trèo
lên ñỉnh núi trông ñợi chồng về. Bà ñợi mãi mỏi mòn con mắt và sau cùng chết
hóa thành ñá. Dưới ñây là một số dị bản của truyện Sự tích ñá vọng phu ở các
ñịa phương Việt-nam.
1. Truyện Tô Thị vọng phu ở Lạng-sơn:
Ngày xưa, nhà họ Tô có hai người con: anh là trai lên mười, em là gái lên tám.
Một hôm, nhân lúc cha mẹ vắng nhà, anh nhặt ñá ném chim, không may trúng
phải ñầu em, máu chảy lênh láng. Thấy em ngất ñi, anh chắc em chết, sợ quá
trốn sang Trung-quốc. Qua một thời gian dài trôi nổi, hắn quên hết bà con làng
xóm, chỉ còn nhớ mình là người Việt. Thế rồi, năm ba mươi tuổi hắn mới lần mò
về nước. Với một ít vốn liếng nhỏ, hắn ở ngay lại Lạng-sơn lập nghiệp. Ở ñây
hắn yêu cô con gái một nhà buôn. Hai người sau ñó ñược phép lấy nhau và kết
quả là một ñứa bé ra chào ñời. Chồng rất yêu vợ thương con và chí thú làm ăn.
Một hôm chồng giội nước cho vợ gội ñầu, bỗng thấy ñầu vợ có một cái sẹo
lớn. Câu chuyện vợ kể chính là chuyện ném ñá của chồng ngày xưa. Sau khi cha
mẹ chết, vợ bơ vơ lưu lạc ñi hết nơi này sang nơi khác ñể nuôi thân. Sau cùng
tới ñây làm con nuôi nhà này rồi vừa gặp nhau.
Biết ñích là em gái mình, chồng rất ñau lòng nhưng vẫn không lộ cho vợ biết
Sau ñó gặp khi nhà vua bắt lính, chồng ra ứng mộ. Trước khi trẩy, chồng dặn vợ:
- Nếu ba năm mà tôi không về, ấy là tôi ñã chết, nàng cứ việc ñi lấy chồng
khác.
Rồi ñó chồng nhất ñịnh không về nữa. Ở nhà vợ cũng nhất ñịnh không ñi lấy
chồng khác. Sau ba năm, rồi năm năm, vợ trông chồng mỏi mòn con mắt. Hàng
ngày, nàng bồng con lên núi, con mắt luôn luôn hướng về phía chồng trẩy. Một
Giang-mia sau một cuộc ñi buôn xa về, nghe nói vợ ngoại tình với Y-siêng và ñã có chửa với
y sắp ñẻ, bèn ñánh nhau với y nhiều trận dữ dội. Y-siêng chạy ñến Ban Óng-gan. Giang-mia
ñuổi kịp, chém chết kẻ tình ñịch. Y-siêng hóa ra ñá ở ñây. Lúc trở về thì thấy vợ mình ñang
sinh, có các bạn bè và bà ñỡ xúm xít giúp ñỡ, Giang-mia cơn giận còn bừng bừng, bèn bắt mọi
người hóa ñá. Người ta gọi cụm núi này là núi Mẹ và con.
Xong việc, Giang-mia trở về Póc-ai hóa thành lợn lòi móc khoai ăn, bị dân làng bắn chết,
cũng hóa ñá nốt. (Theo Mét-tơ-rơ (Maitre). Các vùng người Mọi ở phía Nam Đông-dương).
