240
còn kết cục thì chồng chết hóa làm sao mai, vợ làm sao hôm, con thì làm sao
ñòn gánh thường ở giữa trời ñợi sao hôm và sao mai
1
.
4. Ri-sa (Richard) có sưu tầm một truyện, lưu truyền ở một vùng dường như là
khoảng biên giới giữa Bình-ñịnh với Tây-nguyên, có nội dung hơi khác:
Có hai anh em Chánh và Quýt ở làng Nam-lang. Chánh ñã lớn, còn em gái thì
còn bé. Lúc còn nhỏ, hai anh em ñược bố mẹ xăm vào ñầu một dấu hiệu của gia
ñình. Sau ñó dân làng này xung ñột với làng Ma-cát, và bị làng Ma-cát bắt làm
tù binh. Chánh bị ñưa ñi bán cho lái buôn. Thời gian trôi ñi, Chánh cũng qua tay
nhiều chủ. Sau Chánh trốn ñược về làng thì nhà cửa không còn gì nữa, bèn ñến
cư trú ở làng Nong-hát làm ăn, rồi lấy vợ tại ñấy. Vợ là con nuôi một người dân
thường. Vài tháng sau làng ñộng. Thầy pháp của làng ñược thần cho biết có một
hiện lượng loạn luân. Khi tìm ñến Chánh và vợ, thấy dấu xăm của họ, mới rõ sự
thật. Sau ñó hai anh em hóa làm chim: một con trống một con mái, chui rúc
trong rừng sâu, vì hổ thẹn không muốn cho ai biết
2
.
5. Về loại truyện có nội dung ñề cập ñến vấn ñề quan hệ luyến ái giữa anh và
em ruột, ở miền Trung còn có truyện Sự tích chim bóp-thì-bóp:
Xưa có gia ñình nọ can tội với triều ñình, bị kết án chém cả nhà. Hai chị em
ruột nhà ấy trốn ñược vào rừng sâu. Họ ñào củ hái trái kiếm ăn qua ngày. Dần
dần người em trai lớn lên, ñêm ngủ kề nhau, một hôm em bỗng bỏ tay lên vú
chị. Chị ñưa chuyện: "Trời phạt" ra ñể ngăn em. Em sợ rồi bỏ ñi mất. Chị
thương em ñi tìm, luôn miệng gọi em: "Bóp thì bóp". Sau không tìm ñược, chị
em ñều hóa làm chim bóp-thì-bóp
3
.
Loài chim này bắt ñầu ñi kiếm ăn từ hoàng hôn, mái trống gọi nhau, ñuổi nhau
vòng quanh núi, sắp sửa gặp nhau thì rạng, phải trở về tổ
4
.
1
Về sự tích sao hôm và sao mai, người Trung-quốc kể: gia ñình Cao Tân có hai ñứa con
thường coi nhau như kẻ thù. Nhưng cuộc xung ñột của họ ñến tai hoàng ñế. Hoàng ñế bèn
chia rẽ họ ra bằng cách giao cho hai người hai phần việc ở hai xứ khác nhau. Sau khi chết, họ
hóa làm hai ngôi sao lúc ñầu ở gần nhau, nhưng Ngọc Hoàng tỏ ý làm cho họ ngày càng xa
dần, cho ñến không thể gặp ñược nhau. Đó là sao hôm và sao mai. (Theo Duy-mu-chiê
(Dumoutier), sách ñã dẫn).
2
Tạp chí Đông-dương (1904).
3
Bản khai của làng Quang-lãng.
4
Truyện này, mỗi ñịa phương kể có khác một ít về chi tiết, chẳng hạn ở Quảng-bình có người
kể: chị em ñưa nhau ra giếng, chị tắm cho em: em cọ lưng cho chị (hoặc chị em ñi xem hội về
khuya) rồi bắt ñầu sinh ý nghĩ bậy bạ, chị ñánh em, em sợ tội bỏ trốn, chi ñuổi theo gọi em,
v.v... (Theo Ca-ñi-e (Cadière), sách ñã dẫn). Ở Quảng-nam và một số ñịa phương ở miền Bắc
có người kể: Bố mẹ ñi vắng, hai chị em ở nhà, em bắt ñầu có ý nghĩ bậy bạ, chị chống cự, em
sợ bố mẹ trừng phạt nên bỏ trốn, chị ñuổi theo gọi em, v. v... Ở Hà-tĩnh, Quảng-bình cũng gọi
chim này là chim tử quy. Có câu ca dao:
Đôi ta như chim tử quy.
