241
6. Một truyện khác Sự tích sao hôm, sao mai và sao rua nói ñến hai anh em
trai, có chỗ giống và khác với truyện của Lăng-ñờ (Langdes) nói trên.
Xưa có hai anh em ở với nhau: anh ñã có vợ, em còn bé dại. Vừa khi anh bị
bắt ñi phu, có dặn em ở nhà phải nhớ canh giữ chị. Ở nhà, em nằm buồng riêng
nhưng hữu ý khoét một lỗ ở vách, ñêm ñêm bỏ tay lên bụng chị ñể canh giữ. Về
sau chị bỗng có mang. Anh về, em sợ tội bỏ trốn. Nhưng chị không ñẻ ra người
mà ñẻ ra một cái bàn tay. Anh hối hận, bỏ ñi tìm em. Không thấy chồng về, vợ
lại bỏ ñi tìm chồng.
Kết cục, gần giống với truyện mà Lăng-ñờ (Landes) ñã kể, là anh hóa làm sao
mai, em hóa làm sao hôm, còn chị thì hóa làm sao rua (sao rua trông như cái bàn
tay)
1
.
Người miền Bắc cũng kể như trên, nhưng nói là chị hóa làm sao vượt, còn cái
bàn tay ñẻ ra thì hóa làm sao rua. Ở Phú-thọ có câu tục ngữ: "Em hôm, anh mai,
chị chả thấy ñâu, chị vượt".
Cũng có người kể cái bàn tay ấy sau chôn xuống ñất mọc lên một cây, cây sinh
quả, quả nào quả ấy như cái bàn lay tức là cây phật thủ
2
.
Cô-xcanh (Cosquin) khi nhắc ñến truyện Sự tích ñá Vọng-phu của ta ñã truy
cứu nguồn gốc ñến tận một loạt truyện có chủ ñề hôn nhân tiền ñịnh với mô-típ
vết sẹo mà ông cho là rất gần nhau. Ví dụ một số truyện sau ñây:
Truyện của Trung-quốc Sự tích Nguyệt lão và dây tơ hồng: Vi Cố làm quan
ñời Đường ñược phái ñi bình ñịnh một thành phố. Ban ñêm, anh gặp một ông cụ
già ñang bận viết lách dưới ánh trăng. Hỏi thì ñáp là ghi chép những cuộc hôn
nhân của người trần. Ông lão lại nói: - Những dây ñỏ trong ñãy dùng ñể buộc
chân nam và nữ ñã xe duyên. Buộc rồi là không gỡ nổi". Vi Cố bèn hỏi về
ñường hôn nhân của mình, ông lão bảo: - "Vợ anh là con một mụ bán rau ở
chợ". Thấy người vợ tương lai (mà ông lão chỉ cho anh vào một ngày sau ñó) chỉ
là một ñứa bé ñang ẵm, nghèo khổ, xấu xí. Vi Cố sai người giết nó ñi, nhưng
người ñó chỉ làm bị thương ở lông mày ñứa bé.
Mười bốn năm sau. Vi Cố lấy ñược một cô vợ ñẹp, con nuôi một quan lớn.
Thấy giữa lông mày vợ luôn luôn có một trang sức che kín. Vi Cố hỏi, mới hay
ñó là vết sẹo hồi nhỏ do mình sai người giết nhưng ñâm hụt thành sẹo.
Truyện của người Ấn ở Băng-la-dex (Bangladesh):
Đêm nghe thấy tiếng, ngày ñi phương nào.
1
Bản khai của làng Cát-ngạn.
2
Theo Truyện cổ dân gian Việt-nam, tập I. Bộ sách này gồm 4 tập; hai tập ñầu có tên như vừa
dẫn, nhưng hai tập cuối lại có chút ít thay ñổi: Truyện cổ dân gian của các dân tộc Việt-nam.
Vì thế, chú dẫn tên gọi ở ñây cũng không thống nhất.
