282
Một chàng vô công rồi nghề, em của một nhà thông thái nghèo khổ, một hôm
ñến nhà vua xin việc làm. Vua hỏi: - "Anh biết gì?". Đáp: - "Biết làm thơ và chơi
quạt". Vua nhận lời. Một hôm ñể có bài thơ dâng vua, anh ta ñến ngồi dưới một
gốc cây tìm tứ. Đang ngồi bỗng có một ñàn lợn ñến cọ vào người. Anh bật ra
một câu: - "Chúng mày cọ ñi cọ lại, ta biết âm mưu của chúng mày rồi". Cho là
câu hay, anh về ñọc. Vua nghe ñúng vào lúc phó cạo hoàng cung ñang liếc dao
ñể cạo cho vua. Phó cạo bỗng tái mặt, sụp xuống chân vua, thú rằng lưỡi dao ñã
tẩm thuốc ñộc do một quan coi kho xúi hắn. Thế là quan coi kho bị xử tử, chàng
vô công rồi nghề ñược thế vào. Lần khác ñề tỏ ra biết chơi quạt, anh ta vô tình
cứu ñược vua lần nữa về trò chơi của mình. Được cất nhắc làm ñại thần, anh ta
gọi ông anh của mình ñến nhà ñể giúp ñỡ và nói - "Lúc nào ñịnh mệnh ñang cai
quản thế giới, thông minh và cố gắng của anh chả ñược tích sự gì".
Truyện Xây-lan (Sri Lanka):
Trong số ñại thần của một ông vua, có một ông tính giản dị, không biết chữ,
nhưng ñược vua yêu còn bọn kia thì ganh tỵ. Một hôm, chúng gợi ý cho vua là
bắt mọi người làm thơ chúc tụng. Đại thần ta bối rối, nhưng cũng ñến ngồi trên
một hòn ñá ngoài ñồng ñể suy tư. Bỗng có một con trâu ñến cà cổ và mài sừng ở
hòn ñá ấy. Tự nhiên một câu vụt ñến: - "Ta há lại không biết mày ñang mài lưỡi
dao ñó sao?". Hắn ñọc cho vua nghe, vua thích thú và cứ ngâm ñi ngâm lại nhiều
lần. Ở ñây cũng có phó cạo cùng ñồng lõa âm mưu cắt cổ vua và cũng sụp lạy
thú tội khi nghe vua ngâm câu ấy.
Một truyện của Hy-lạp (Grèce) và một truyện của Ả-rập (Arabie) cũng gần
như thế. Một ông vua mua của một lái buôn ba câu cách ngôn khôn ngoan: câu
ñầu là: - "Dà, mày làm gì cũng phải thận trọng và nghĩ ñến hậu quả". Vua sai
viết câu ấy lên khắp nơi, ngay cả áo quần. Phó cạo ñang có âm mưu cắt cổ Vua
(ở truyện Ả-rập thì là thầy mổ xẻ âm mưu chích huyết bằng mũi kim có thuốc
ñộc) thấy câu trên ở khăn quấn cổ của vua (ở truyện Ả-rập thì thấy khắc trên bể
nước) bèn sụp xuống thú tội
1
.
Truyện của người Ca-ma-ôn ở chân núi Hy-mã-lạp (Himalaya):
Một người Bà-la-môn sống bằng nghe hành khất. Một hôm, người vợ nghe tin
có một ông vua tốt bụng, ai ñến xin cũng cho một ñồng vàng và một con bò cái.
Vợ giục chồng ñi. Chồng bảo: - "Biết nói gì với vua ñây?" - "Cứ nói những gì
mình thấy dọc ñường", vợ ñáp. Lần ñầu, anh ta thấy từ trong một cái lỗ, một con
mối kêu "Cúc... Cúc", liền lặp ñi lặp lại ngay cho nhớ. Đi một lát thấy một con
rắn ăn sâu, anh ñứng lại nhìn và nhắc ñi nhắc lại: - "Ngẩng cổ thấy hay hay". Xa
nữa thấy một con lợn ñang rúc trong bùn, anh lặp lại câu: "Ghi... Ghi... nó ñến,
1
Theo Cô- xcanh (Cosquin), Truyền thuyết của quan hầu Thánh Ê-li-da-bét ở Bồ-ñào-nha.
