29
của vùng ñất ñỏ Phủ-quỳ nhiều thú dữ, ñôi khi sau buổi dạy học còn ñem về một
con cầy, con mèo rừng, có lần cả một con hoẵng. Ông ñược kết nạp Đảng vào
cuối năm 1947, cũng tại nơi rừng núi này
1
. Những năm tháng hoạt ñộng sôi nổi
trên ñây ñã nung nấu trong ông ý muốn cầm bút ghi lại cuộc kháng chiến của
dân tộc, và vào mấy năm sau, khi ñã trở về công tác ở vùng xuôi Nam-ñàn, ông
bắt tay thực hiện. Ban ngày làm việc văn phòng, nhưng ñêm ñến, với một ngọn
ñèn dầu lạc con con, ông ngồi ghi lại câu chuyện một Tiểu ñội tự vệ khu Nam
Hà-nội ñã luồn qua các lỗ ñục tường, quấy rối tiêu hao các ñồn bốt ñịch trong
thành phố. Ông ñã sống với tất cả cảm xúc bồng bột, say ñắm của một người
''trong cuộc", và cuốn truyện Gặp lại một người bạn nhỏ giàu tính chất tự truyện
của ông, là những bức ký họa sinh ñộng về những người dân Thủ ñô thuở ấy, rất
say sưa, dũng cảm, ñánh giặc bằng mọi hình thức, không hề tiếc thân mình,
nhưng ñó cũng là một tập hợp phần nào còn luộm thuộm, phức tạp: có người là
dân nghèo, là sinh viên, tiểu tư sản, có người là thợ nhà máy, là ñầu bếp, có
những chị buôn bán nhỏ ở chợ Hôm, lại có cả những tay ''anh chị" quen chuyện
"khoét vách trèo tường''... Họ ñã ñem vào cuộc kháng chiến những tính cách
khác nhau, họp thành một tập thể ñông ñảo, nửa tự giác nửa tự phát, và tạo nên
cái màu sắc ñầy hoạt ñộng, vừa lãng mạn, nhiều vẻ, vừa rất ñỗi "Hà thành''.
Còn nhớ những ngày ñầu của cuộc kháng chiến toàn quốc, khi tiếng súng bùng
nổ ở Thủ ñô thì tại Hà-tĩnh, nhóm thanh niên cứu quốc Can-lộc chúng tôi thường
tìm về làng quê Nguyễn Đổng Chi ñể trao ñổi tình hình chiến sự và hỏi thăm tin
tức về ông. Rồi ñột ngột ñầu tháng Ba 1947, ông từ ngoài Bắc trở về, người ñen
xạm nhưng rất vui, kể những chuyện mà mình sống thực: về những cái lỗ ñục
tường, những ụ chướng ngại vật, về ñêm nổ súng cả thành phố ñột nhiên tắt
ngấm ñiện và mỗi người ñều trong tâm trạng nôn nao ñến nghẹt thở trước giờ
phút lịch sử trọng ñại; rồi những trận cầm cự với xe tăng giặc Pháp, những trận
ñánh tầng lầu, những chuyến ñi du kích, những cái xác người rịn nước dựng
ñứng trong hẻm, những vụ trấn áp "Việt gian" ñến rợn gáy, những lần quần nhau
suốt ñêm giữa nó và mình... Bản tính ñiềm ñạm ông rất tiết kiệm lời, nhưng
chính vì thế càng gây hứng thú cho chúng tôi, nhất là cái sự thật giản dị chứa
bên trong câu chuyện, nó có một khả năng lay ñộng người khác rất mạnh, giúp
người ta hình dung tất cả không khí rừng rực của Hà-nội chiến ñấu, mà tin tức
và báo chí lúc bấy giờ chỉ nói ñược một phần.
Ấy thế mà khi bản thảo Gặp lại một người bạn nhỏ của Nguyễn Đổng Chi
hoàn thành, chúng tôi lại bị ngạc nhiên một lần nữa. Không phải vì câu chuyện
ông viết tỷ mỷ, mạch lạc hơn, mà chính là vốn sống phong phú của ông lần này
ñã ñược chắt lọc, kết tinh lại, nâng lên thành nghệ thuật, nhưng mặt khác vẫn giữ
1
Đến năm 1954 trong phong trào phát ñộng giảm tô và cải cách ruộng ñất ở Nghệ Tĩnh, vì gia
ñình bị quy là ñịa chủ, Nguyễn Đổng Chi bị ñưa ra khỏi Đảng (chú thích của con trai tác giả).
