31
tôi nghĩ ñó chính là một trong những yếu tố hấp dẫn của Gặp lại một người bạn
nhỏ, một thể loại tiểu thuyết mà giá trị lại là ở chỗ, người ñọc không ñược phép
hồ nghi rằng ñây là chuyện bịa.
Dĩ nhiên, không vì thế mà Nguyễn Đổng Chi bỏ qua việc khắc họa tính cách,
ñiều mà tiểu thuyết bao giờ cũng ñòi hỏi. Tuy mới là phác họa, tính cách các
nhân vật ñã hiện lên khá rõ, ñược ông theo dõi khá chu ñáo, từ quá trình hình
thành nên cuộc ñời, nghề nghiệp, sở trường, cốt tính của mỗi con người, cho ñến
con ñường riêng mà mỗi người ñi ñến với cách mạng. Đấy là những Hân, Giáp,
bác Phiêu, anh Lai, cô Môn, Linh rỗ, lão Hoa "anh chị", và nhất là nhân vật "tôi"
vừa là người dẫn truyện, lại vừa ñóng vai trò nhân vật tự truyện - một mạch quan
trọng thứ hai của tác phẩm. Tất cả, mỗi nhân vật là một lối sống, với ngôn ngữ,
cá tính, không ai giống ai. Chúng góp thêm vào cái khí hậu lịch sử rất thực của
cuộc kháng chiến Thủ ñô. Giá thử ngày trước, sau cuộc họp góp ý của chúng tôi,
Nguyễn Đổng Chi ñã không vững vàng mà ñem gọt ñi tất cả, rồi nhào nặn lại,
rồi "hư cấu", tưởng tượng nên một câu chuyện tình yêu gắn với lý tưởng, gắn
với chiến ñấu... gì gì ñấy, thì cuốn sách sẽ mất mát ñi bao nhiêu là tài liệu sống
và cái cốt truyện "có truyện" ñó sẽ nhạt biết chừng nào. Càng nghĩ lại càng thấy
ông quả là một nhà văn có bản lĩnh.
Nhưng thực ra, không phải Gặp lại một người bạn nhỏ là cuốn sách chững
chạc ñầu tiên của Nguyễn Đổng Chi về văn nghệ. Từ những năm 1934 ñến 1935,
khi ñang làm phóng viên cho các tờ báo Thanh Nghệ Tĩnh tuần báo, Tiểu thuyết
thứ hai, Bạn trẻ, ông ñã có dịp thử thách năng khiếu sáng tác của mình. Cuốn
tiểu thuyết tâm lý xã hội Yêu ñời (1935), gồm hai truyện vừa của ông ñã ñược
giải thưởng của báo Tiểu thuyết thứ hai. Đặc biệt, trong phong trào Mặt trận dân
chủ, ông ñã ñể lại ñược một tập văn xuất sắc. Đó là tập phóng sự Túp lều nát
1
gồm 13 chương phơi bày không chút thương xót bộ mặt ñểu cáng, quỷ quyệt,
những thủ ñoạn cướp bóc tinh vi cũng như hèn hạ của bọn tổng lý, cường hào.
Ông không chỉ khuôn câu chuyện của bọn chúng lại trong phạm vi ñình làng.
Ông dựng chân dung của chúng một cách ña diện, từ việc bóp nặn dân ñen, việc
cho vợ con khoác áo rách rưới, ñội tên những người dân trong sổ ñinh của làng
ñể ñi lĩnh chẩn... cho ñến những việc tranh nhau một hộp thuốc lá cũ, chiếc bít-
tất thủng... khi ñến tiễn quan Tây ''rời hạt mình ñi nhậm chức nơi khác" và ñứng
ngoài cửa sổ tình cờ thấy quan vứt ra. Chỗ ñặc sắc là tập phóng sự của Nguyễn
Đổng Chi hầu hết ñều là chuyện "người thật việc thật" ở trong vùng Nghệ -
Tĩnh. Đây cũng vẫn là chỗ, theo tôi, làm nên cái sở trường, cái ñặc ñiểm của
phong cách sáng tạo nghệ thuật của Nguyễn Đổng Chi: ông không lìa xa những
mẫu người có thật mà mình ñã gặp, mà chỉ làm cho chúng nổi ñậm hẳn lên, bằng
vào khả năng tạo dựng của mình. Chương sách cuối là một tấn bi kịch ñẫm máu:
1
Nhà in Vương Đình Châu, Vinh, 1937.
