30
ñược nguyên một câu chuyện kể nóng hổi, chân chất hồn nhiên. Theo tôi, ñó
chính là dấu hiệu của một người cầm bút chân chính, biết sử dụng ñúng chỗ mặt
mạnh của ngòi bút sáng tạo của mình.
Lúc bấy giờ ở vùng tự do khu IV ít có ñiều kiện ñể gửi một tập bản thảo dày ra
Việt-bắc mà không bị thất lạc, nên viết xong Gặp lại một người bạn nhỏ,
Nguyễn Đổng Chi chỉ có thể hội họp số ít bạn bè quen biết công tác ở gần, ñể
nghe ñọc và bình phẩm cuốn truyện của ông
1
. Trong cuộc họp ở cái thị trấn Sa-
nam nhỏ nhắn này vào cuối năm 1949, có cả một thầy giáo dạy văn trường cấp
II Tân Dân trong huyện. Chúng tôi ñã bàn cãi rất nhiều về thể loại của cuốn
sách: không biết nên gọi nó là "truyện" hay "ký", bởi vì hồi ấy chúng tôi cứ nghĩ
muốn gọi ñược là "truyện" thì phải có một cốt truyện hư cấu với nhiều tình tiết
phong phú và giằng nối chặt chẽ với nhau, với những nhân vật có vận mệnh gắn
liền với diễn biến của cái cốt kể trên. Tiếp thu ý kiến của anh em, Nguyễn Đổng
Chi ñã sửa lại chút ít - và vào năm 1957, khi sách ñược Hội nhà văn Việt-nam
xuất bản, như ñể thuyết minh thêm tính cách ñặc thù của tác phẩm, tác giả ñã ghi
một dòng phụ ñề ở dưới tên sách: Ký sự kháng chiến Thủ ñô. Nhưng giờ ñây,
ñọc lại Gặp lại một người bạn nhỏ mới ngày càng nhận rõ hơn những ý kiến ñơn
giản hồi ñó của chúng tôi. Quả là trong các thể loại tiểu thuyết khác nhau, có
loại tiểu thuyết với những cốt truyện hấp dẫn, màu mè, bắt người ta phải tập
trung sự chú ý vào ñấy. Nhưng cũng có loại tiểu thuyết mà cốt truyện chỉ là yếu
tố phụ - mà sự có mặt của từng mảng sống xù xì ñưa vào tác phẩm mới làm nên
sức mạnh chủ yếu của nó. Viết về ñề tài Hà-nội kháng chiến trong một khoảng
thời gian rất ngắn và diễn ra mãnh liệt như trong những ngày cuối năm 1946
ñầu năm 1947 ấy, Nguyễn Đổng Chi ñã biết chọn một thể loại thích hợp cho
việc khai thác ñề tài, cũng phù hợp với bút pháp của mình. Ông ñã dùng thể
truyện - ký, nhằm giữ ñược ñến mức tối ña chất liệu thực vô cùng quý của mảng
sống mà ông từng chứng kiến, nắm bắt. Ông không muốn uốn nắn, ñẽo gọt, làm
mất ñi cái hồn của nó là bản sắc lịch sử. Bản sắc lịch sử ấy hiện ra từ trong dáng
dấp, ngôn ngữ, hành vi của nhân vật, từ không khí của toàn câu chuyện ñược tạo
nên bởi nhiều chi tiết có thực mà tác giả dựng lại, và cả từ phong cách ngôn ngữ
của người dẫn truyện - cũng là ngôi thứ nhất trong truyện - nó khiến người ta
liên tưởng tới ngôn ngữ kể chuyện ''tưng tửng" mà rất giàu suy nghĩ của Rơmac
(Remaque) trong Phía Tây không có gì lạ. Và tất cả những yếu tố ñáng kể ấy,
hợp lại, ñã giúp người viết tạo thành một bức tranh chính xác, như ñược ñẽo
bằng những nhát rìu sắc mà thô, về hình ảnh của một Hà-nội anh hùng, ñã sống,
ñã chiến ñấu, ñã dũng cảm hy sinh, trong những ngày một ñi không trở lại. Theo
1
Ông có gửi một bản ñánh máy cho Giáo sư Đặng Thai Mai, bấy giờ ñang dạy dự bị ñại học ở
Thanh-hóa. Trong thư trả lời, nhà học giả ñánh giá cao câu chuyện thực, làm xúc ñộng người
ñọc, nhưng cũng gợi ý nên bớt phần nhân cách hóa khẩu súng (chú thích theo trí nhớ của con
trai tác giả).
