300
chồng ñi vắng mới viết vào hai nét ở chữ "nhân" thành chữ "thiên". Chồng về
hỏi vợ. Vợ nói: - "Người ta sinh ra mệnh hệ ở trời, mọi sự nhờ trời, chứ không
phải sức người mà ñược". Chồng tức mình, nói: - "Tao ñây cực khổ từ bé tới
lớn, học hành hết hơi hết sức mới ñược như vầy, có thấy trời giúp gì ñâu. Mày
ñã nói thế ñể coi sức trời giúp cho mày thế nào". Bèn ñuổi vợ ñi.
Vợ bèn khấn: - "Hễ chính ngọ ra ñường gặp người ñàn ông nào, sẽ lấy người
ñó làm chồng". Sau ñó nàng kết duyên với một người ñi câu cá. Từ ñây câu
chuyện giống với truyện trên nhưng không có việc ñược vàng. Vợ lấy tiền riêng
sắm ăn sắm mặc cho chồng; lại bảo ñi chơi với người ta cho hiểu việc ñời.
Chồng và chùa ñánh bạn với tượng Phật. Câu chuyện cũng kết thúc bằng việc xô
ngã tượng Phật và sau ñây trong vùng trong sinh ra ôn dịch. Vua ra lệnh ai dựng
ñược tượng lên sẽ cho làm quan to. Chồng dựng lên ñược. Lúc hai vợ chồng trẩy
kinh thì gặp người chồng cũ
1
.
Truyện thứ hai gần giống với cả hai truyện trên:
Một ông quan huyện một hôm hỏi bà vợ xem họ nhờ ai. Khác với câu trả lời
của hai người vợ trước, người vợ thứ ba cho là nhờ trời. Cũng như hai truyện
trên, người vợ thứ ba bị ñuổi và sau ñó kết duyên với một người ñánh giậm. Khi
hai vợ chồng trở nên khá giả (không có chuyện ñược vàng), vợ khuyên chồng
nên tìm người hiền - người không hay nói - mà kết bạn. Chồng kết bạn với
phỗng, cho phỗng uống rượu say, xô ngã phỗng và chỉ mình anh ta mới làm cho
phỗng ñứng dậy ñược. Đoạn kết có thêm tình tiết là: Về sau có giặc, vua hạ
chiếu cầu hiền. Vợ giục chồng ứng mộ. Nhờ phỗng giúp ngầm, chồng thắng
ñược giặc; vua bắt dân ñi ñón cả hai vợ chồng về triều. Nhìn thấy võng kiệu của
người vợ cũ ñi qua, quan huyện ñâm ñầu xuống sông tự tử
2
.
Một truyện khác do người Hà-tĩnh kể nhan ñề là Người ñốt than:
Một phú ông một hôm hỏi ba cô con gái: - "Các con nhờ vả ai nhiều nhất?".
Chỉ có cô con gái út trả lời:
Nhỏ thì nhờ mẹ nhờ cha,
Một mai khôn lớn nhờ ra lộc chồng.
Phú ông tức lắm, ñịnh gả con gái út cho một người nào nghèo ñói nhất ñể xem
nó nhờ cậy vào ñâu. Gặp một người ăn mày, phú ông hỏi cuộc sống sướng khổ
thế nào? Người ăn mày ñáp:
Bị cắp nách, gậy cầm tay,
Trăm nghề không gì sướng bằng ăn mày.
1
Theo Trương Vĩnh Ký. Sách ñã dẫn.
2
Theo Truyện cổ dân gian của các dân tộc Việt-nam, tập III.
