303
Một truyện khác của người miền Bắc cùng một kết cấu với các truyện trên
nhưng ñã ñược nho sĩ tô ñiểm ñể ñề cao việc học hành thi cử.
Xưa ở Phủ-lý (Thanh-hóa) có một người con thầy chùa nhà nghèo, tuổi ñã ba
mươi không ñược ñi học. Cùng làng có một cô gái con phú ông có nhan sắc,
nhiều nơi hỏi mà không chịu lấy. Phú ông một hôm mắng con và bảo: - "Bao
nhiêu ñám môn ñăng hộ ñối không lấy, phải chăng muốn lấy con thầy chùa?".
Con gái ñáp: - "Cha mẹ ñặt ñâu, con xin ngồi ñấy!". Bố giận lắm, lập tức gọi con
thầy chùa ñến gả ngay, không cho một tý hồi môn nào cả, trừ người mẹ có dấm
dúi cho ít nhiều.
Khi về nhà chồng, cô gái ñòi ở riêng một mình và buộc chồng phải ñi học,
mình sẽ dệt vải nuôi chồng. Nghe có thượng thư Lê Văn Hưu về hưu mở trường
dạy học, cô tới hỏi thầy: - "Thiếp có thóc cũ 30 năm có thể làm giống ñược
chăng?". Thầy chưa hiểu nhưng cũng ñáp: - "Miễn là lúa tốt!". Người con thầy
chùa vốn người thông tục, học một biết mười, về sau, ñậu tiến sĩ
1
.
Truyện Tống Trân-Cúc Hoa cũng phần nào giống với truyện vừa kể. Có lẽ tác
giả là nhà văn bình dân ñã dựa vào cốt truyện cổ tích ñể hư cấu thêm:
Tống Trân nhà nghèo dắt mẹ vào nhà phú ông ăn mày. Một trong ba cô gái
của phú ông - Cúc Hoa - ñem cho một ñấu gạo. Đang trò chuyện thì bị phú ông
bắt gặp. Nổi giận, phú ông ñem cô gái gả ngay cho Tống Trân. Cúc Hoa ñem
nén vàng của mẹ cho nuôi chồng ăn học. Tống Trân học giỏi, ñi thi ñậu trạng. Ở
ñây phú ông không chết thẹn mà xun xoe nhận chàng rể, người mà trước ñây hắn
hắt hủi.
Ở ñoạn sau, truyện phát triển vượt ra ngoài khuôn khổ của truyện cổ tích: Vì
không chịu lấy công chúa, nên Tống Trân phải ñi sứ Trung-quốc mười năm. Ở
ñây chàng lại ñậu trạng lần nữa, lại một lần nữa từ chối ñề nghị kết hôn của con
vua Trung-quốc. Nhờ tài trí chàng ñã thoát chết mấy lần và mấy lần xử kiện tài
tình
2
làm cho người nước ngoài kính phục.
Ở nhà, chờ mãi không thấy rể về, phú ông bắt Cúc Hoa gả cho ñình trưởng.
Cúc Hoa nhờ sơn thần liên lạc ñược với Tống Trân, nhờ ñó chàng ñược giảm
hạn năm tháng. Giữa hôm ñình trưởng làm lễ cưới Cúc Hoa thì Tống Trân về.
Chàng trị tội người bố vợ bất lương, sau khi ñã cải trang giả làm ăn mày ñến với
từng người ñể tìm hiểu sự thực
3
.
Người Nùng có truyện A Sún Phàng Khim: cũng cùng một chủ ñề nhưng có
chỗ hơi khác về hình tượng.
1
Theo tạp -chí Nam phong (phần chữ Hán) (1929).
2
Xem truyện Kiện ngành da (số 57)
3
Theo Tống Trân - Cúc Hoa.
