337
lại, còn ñứa con nuôi phản bội thì vua giao cho anh câu ếch phân xử. Anh ta tha
tội cho hắn, nhưng về ñến nửa ñường hắn bị sét ñánh chết
1
.
Ở Nghệ-an có người kể ñoạn sau của truyện này là:
Sau khi thấy ân nhân của mình bị bắt, chó và chuột tha thức ăn vào cho ăn.
Vừa khi có giặc, vua sai rao ai ñánh ñuổi ñược thì phong quận công. Chuột bảo
ân nhân hãy nhận lời rồi gọi con rắn và bầy ong (mà ân nhân cứu sống trước
ñây) ñi theo giúp ñỡ. Người câu ếch lên ñường sau khi xin vua cho mình 10 vò
mật, 10 bình nước và 10 lồng cóc (nhưng người kể lại không nói rõ công dụng
của những vật có số lượng giống nhau này). Khi xông trận, rắn kêu bạn bè tới,
mỗi con quấn vào chân một tên giặc, ong cũng xua bộ hạ xông ra ñốt vào mắt
giặc. Trong khi ñó anh câu ếch tiến công và kết quả thắng lớn
2
.
Hai truyện trên phần ñầu giống với phần ñầu truyện Trạng Ếch (xem Khảo dị
truyện số 63) còn phần cuối lại giống truyện Thạch Sanh (số 68).
Một truyện khác nhan ñề là Rắn, chuột trả ơn, cũng bắt nguồn từ hai truyện
trên mà ra, nhưng không có nhân vật phản diện:
Ở phường Yên-phụ (Hà-nội) có một ông già nghèo sống ở một cái lều ngoài
ñê. Nước lụt lớn, ông gác sàn ñể ở. Thấy có một con rắn và một con chuột ngoi
ở bụi cây, ông vứt cơm cho ăn, nhờ thế chúng khỏi chết. Hết lụt, rắn bảo chuột
ñục kho nhà vua lấy 50 hũ vàng ñem bỏ trước sân nhà ân nhân. Ông già cất hũ
chưa kịp giấu kín, thì bị quan coi kho dò tìm bắt ñược và ñem bỏ ngục. Đêm
ñến, rắn bèn bò vào cung cắn vào bụng vua rồi cho ông già một thứ thuốc chữa.
Vua quả lành, hỏi ra ñầu ñuôi và ban thưởng cho ông già rất hậu
3
.
Truyện Cứu vật vật trả ơn, cứu nhân nhân trả oán của ta có phần giống với
truyện cũng nhan ñề ñó của Trung-quốc:
Có ông cụ già một hôm tiếp ñón rất cung kính một nhà sư ñến quyên giáo. Sư
bảo cho biết là lúc nào con sư tử ñá trước ñền gần ñấy khóc chảy máu mắt thì sẽ
có một trận lụt kinh khủng, vậy phải gấp rút chuẩn bị lánh nạn. Sư còn viết mấy
1
Theo lời kể của người Hà-tĩnh.
2
Theo Bản khai của thôn Hướng-dương. Trong phần cuối một truyện của ñồng bào Tày,
Chàng Ếch, có nói ñến một chàng Ếch (không phải người câu ếch) cũng cứu nước khỏi nạn
ngoại xâm. Thấy chỉ là một con ếch, vua thoạt ñầu tỏ ra khinh thị, nhưng vì tình thế nguy
ngập nên phong chàng làm tướng. Chàng Ếch chỉ xin một số vò mật và thịt trâu, bò, lợn. Chờ
cho giặc tới cửa thành, chàng hóa làm người, phất cờ ra lệnh, tự nhiên có một ñoàn quân hổ
xông ra cắn xé quân giặc. Sau ñó quân hổ hơi núng, lại một ñoàn quân ong theo hiệu cờ xông
ra cắn vào mặt mũi quân giặc còn lại. Cả hai ñoàn góp sức làm nên chiến thắng. Thu quân,
chàng Ếch ñưa mật và thịt ra chiêu ñãi ba quân hổ ong của mình và cuối cùng ñược vua cho
cai quản cả nước. Cả hai truyện ñều có những hình ảnh tương tự nhưng mở ñầu thì khác nhau.
Về truyện Chàng Ếch, xem Khảo dị truyện Lấy chồng dê (số 128, tập III).
3
Theo sách Thính văn dị lục.
