374
Trạng. Tuy thấy sự tình éo le, Trạng cũng nhận lấy cành ña rồi báo người lái
hương về, sáng mai lại ñến. Lập tức, Trạng sai quân hầu rào bốn bên cây ña lại,
không cho một ai ñến gần, rồi ngầm sai ñào hố ở gốc, cho người xuống nấp dưới
ñó.
Sáng hôm sau, Trạng ñến ñóng dinh ở gần cây ña rồi trước mặt bàn dân ñông
ñủ, Trạng bắt nguyên cáo và bị cáo ra ñối chất. Cây nhận có giữ gói bạc nhưng
không biết người nào lấy ñi. Hỏi mãi cây vẫn không khai ñược một ñiều gì.
Quân hầu của Trạng ñược lệnh khảo ñả cây túi bụi. Mọi người ñứng trước dinh
Trạng ñều nghe bị cáo van khóc rối rít. Mãi ñến ngày thứ ba, bị cáo mới tả cho
biết mặt mũi người ăn trộm, nhưng chỉ nói riêng cho Trạng nghe mà thôi. Liền
ñó, Trạng cho người lái hương về, ba ngày sau sẽ bắt tên trộm hoàn lại số tiền,
nhưng trước ñó phải dọn cỗ bàn tạ thần mình và mời làng nước ñến ăn mừng về
việc tìm lại ñược của. Trạng còn ghé tai dặn dò ông ta: - "Trong nhà có bao
nhiêu chó dữ phải thả ra trong khi khách ñến".
Người lái hương tin lời Trạng, về nhà mổ trâu khoản ñãi bà con làng nước.
Mỗi một người ñến ăn cỗ lại làm cho mấy con chó cũi một phen sủa hết hơi.
Duy chỉ có xã trưởng vì ba năm lui tới nên chó không còn lạ hơi nữa. Khi thấy
mấy con chó vẫy ñuôi mừng xã trưởng, lập tức những người của Trạng, trực sẵn
ở sau nhà, bắt lấy giải ñi.
Trước mặt Trạng, ban ñầu xã trưởng chối lấy chối ñể. Nhưng sau thấy Trạng
vạch tội hắn có ngành có ngọn và cho biết thêm là cây ñã thú thật mặt mũi người
lấy trộm như thế nên hắn ñành cúi ñầu nhận tội.
Ngày nay, người Nghệ-tĩnh có câu: "Kiện ngành ña" ý nói kiện một cách gián
tiếp, nghĩa là kiện một sự việc này nhưng chính nhờ ñó làm nảy ra ánh sáng một
sự việc khác.
1
KHẢO DỊ
Theo một người khác kể, thì truyện này không nói ñến người nhân tình và vợ
của người buôn hương, chỉ nói ñến một người ngủ dưới cây ña với một tay nải.
Tỉnh dậy, thấy mất tay nải, hắn bèn chặt một cành ña kiện với quan. Quan cũng
sai bí mật ñào hố ở sân, cho người nấp dưới ñó rồi truyền lệnh cho người khảo
ñả cành ña. Trong khi dân chúng ñứng ở phía ngoài xem ñông như hội, thì ở
trong này, cành ña cung xưng: "Xin quan tha ñánh, tôi sẽ chỉ mặt tên phạm tội".
Rồi nói tiếp: - "Tôi biết rõ mặt nó dù nó ñứng lẫn vào ñâu tôi cũng nhận ra ñược.
1
Theo Tống Trân - Cúc Hoa và lời kể của người Hà-tĩnh. Về việc tra khảo cây, xem thêm
truyện Tra tấn hòn ñá (số 110) và truyện Nguyễn Khoa Đăng (Số 111) tập III.
