376
Trước khi gõ cửa cho vợ mở, anh chôn mọi vật quý dưới chân cầu thang. Vợ
ñang hú hý với nhân tình, nghe tiếng chồng gọi, vội giấu nhân tình vào một nơi,
rồi ñón chồng vào. Lúc lên giường, vợ hỏi tình hình nước ngoài ra sao, anh nhớ
câu châm ngôn không ñáp. Nhưng do vợ nỉ non mãi, anh buột miệng kể hết cho
nghe, kể cả chỗ giấu vật quý. Anh nhân tình nghe ñược liền ñào lấy mang ñi.
Sáng dậy, thấy mất vật quý, anh chàng vật vã kêu trời rồi ñóng gông cái thang
lên kiện quan. Quan không xử, anh lại ñưa tới kiện vua. Ở ñây cách tra xét của
vua khá ñặc biệt. Vua bảo anh về, cho anh một cái áo choàng ñẹp, bảo lúc nào
vua mở hội thì trao cho vợ mặc ñi dự, còn bản thân thì ñừng ñi. Đến hôm nhà
vua mở hội, vợ thấy chồng ốm thì mang áo ấy cho nhân tình mặc ñể cùng mình
ñi dự hội. Người của vua phái ñi tìm người mặc áo choàng ñẹp, nhận ra ñược
ngay và bắt cả cặp giải về. Họ thú nhận tất cả. Vua giao cho anh chàng phân xử,
anh chỉ xin vua bắt hai người lấy nhau.
Đoạn sau, anh biếu vua tất cả các vật quý mà chỉ ñổi lấy một con dao sắc. Anh
bỏ nước ñi ñến một nước khác làm con nuôi một ñại thần. Và nhờ câu châm
ngôn trên, một ñêm nọ, anh thức ñêm canh gác cho nhà vua chu ñáo (trước ñó
những ông quan khác ñi canh ñều ngủ quên và bị vua xử chém) ñược vua khâm
phục về sự cần mẫn và tài năng, gả công chúa cho, rồi cho thay vua trị vì. Trở về
nước, anh lại ñược ông vua cũ trọng ñãi vì phục tài và gả cho công chúa, rồi
nhường luôn ngai vàng.
Cuối cùng, anh không quên ñi gọi người anh mình về và cho làm quan.
1
Đồng bào Tày có truyện Bút Bời cũng là một dị bản của Kiện ngành ña nhưng
hình tượng xây dựng khác hẳn:
Có hai người bạn, một khôn ngoan, một dại dột, ñều nghèo ñói không con,
một hôm rủ nhau ñi tìm Bút Bời (Ngọc Hoàng) ñể xin cho ñược con có của nên.
Mỗi người quảy một gánh gạo, chàng Khôn ñi trước Dại ñi sau. Khi ngủ ở rừng
có ma hiện ra quấy nhiễu, chàng Khôn bảo bạn hãy nín thở, tay trái cầm một
nắm ñất ñể lên ñầu và cầu Bút Bời phù hộ. Ma liền chạy mất. Đi ñã nhiều ngày
mà không gặp Bút Bời, chàng Dại toan về nhưng ñược bạn khuyến khích lại ñi.
Đêm tới, hai người nằm mộng thấy có người ñến khuyên nên trở về vì ñường
còn rất xa. Sáng dậy, họ gặp một người (tức Bút Bời cải trang) hỏi họ muốn gì? -
"Xin ñẻ con trai". - "Được, muốn gì nữa?". Chàng Dại xin một gánh bạc, chàng
Khôn xin một gánh ba phần bạc một phần vàng. Bút Bời ñều hứa cho, chỉ dặn ba
ñiều nên nhớ: 1) Khi lội sông chớ lội thẳng. 2) Thấy cầu chớ luồn phía dưới. 3)
Về ñến nhà trước ba ngày chớ trèo lên thang.
1
Theo Mác-ti-ni (Martini) và Béc-na (Bernard). Truyện cổ dân gian Căm-pu-chia chưa hề in
và Truyện dân gian Căm-pu-chia.
