377
Lúc về chàng Dại ñi trước chàng Khôn. Qua sông anh muốn lội thẳng, Khôn
can mãi không ñược bèn bảo hãy ñặt gánh ở bờ, cả hai cùng lội thử. Mỗi tội
ñược một quãng bỗng thấy có cây chuối rừng trôi quấn lấy cẳng. Khôn chém
một nhát thấy chuối chảy máu, mới hay ñó là rồng. Lật ñật trở lại quẩy gánh lội
men qua sông vô sự. Khi gặp một thân cây ngã chắn ngang ñường, Dại không
nghe lời can của bạn, luồn xuống phía dưới ñể qua, bị cây ñổ ñè lên một bên
gánh, ñánh mất nửa số bạc. Nửa ñêm về ñến nhà, anh vẫn không nghe lời dặn,
ñặt gánh dưới nhà, gọi vợ ầm ĩ bảo ñốt ñuốc cho mình lên. Không ngờ vợ có
nhân tình. Thấy chồng cô ả về, hắn lẻn xuống rình, nhân thấy gánh bạc liền quẩy
ñi mất. Đến khi anh chàng xuống tìm thì không thấy nữa. Anh ta cho rằng vì
mình không nghe lời nên Bụt Bời lấy lại số bạc.
Về phần anh chàng khôn ngoan, anh giấu gánh ở rừng mà về không. Đến nhà
nghe có tiếng nói chuyện tỷ tê với vợ mà không phải giọng của mẹ mình, anh
ñoán là nhân tình của vợ. Anh giận lắm trở về rừng mài dao ñịnh ñâm chết cả
hai. Đêm sau lại về, lại nghe trò chuyện nhỏ to, nhưng nhớ lời dặn của Bút Bời,
tuy ghen mà không dám lên. Lại trở về rừng mài dao, ñịnh khuya lại vào lúc gà
gáy sáng vừa ñủ thời hạn ba ngày, sẽ lên giết chết. Về ñến nhà, trời bỗng nổi
sấm ñầu năm. Người Tày vốn có tục nhân nghe tiếng sấm gọi hồn của người ñi
xa trở về. Khôn nghe tiếng khấn của mẹ, rồi tiếng khấn của mẹ vợ, rồi tiếng của
vợ ñều gọi hồn mình về. Anh mới biết rõ sự thật. Chờ gà gáy xong, anh trèo lên
cầu thang, kể hết mọi chuyện cho gia ñình nghe, rồi nói: "Nếu không nghe lời
Bút Bời thì có lẽ tôi ñã phạm tội giết oan vợ và mẹ vợ". Đoạn, bảo vợ cùng mình
ñi lấy của giấu ở rừng về.
Chàng Dại ñến kể chuyện mất bạc với chàng Khôn. Sau khi trách bạn không
nghe lời dặn, chàng Khôn hứa tìm cách lấy lại số bạc ñó. Anh bảo bạn phải thật
giữ kín, rồi bảo về tìm xem ở sàn nhà có cái lỗ nào vừa một người chui tọt
không. Dại về nhà tìm thấy ở chỗ ñống củi có một cái lỗ, lại có dấu chân. Khôn
lại bảo mang mây ñến nhà mình ñể ñan một cái rọ. Đan xong, Khôn bảo bạn về
nói với vợ giã cho một gánh gạo ñể ñi xin Bút Bời lần nữa, rồi gánh tới ñây.
Vợ chàng Dại tưởng chồng lại ñi thật, ñêm ấy gọi nhân tình sang, không ngờ
Khôn và Dại ñi nửa chừng lẻn về buộc rọ vào chỗ có lỗ, ñoạn Dại gọi cửa ầm
lên. Quả nhiên anh nhân tình chui ñầu vào rọ, bị trói lại. Cuối cùng hắn không
những trả lại gánh bạc còn giấu ở trong rừng chưa ñụng ñến, mà còn phải nhắn
người nhà mang bạc - cân vừa ñủ sức nặng của người hắn ñến chuộc tội gian
dâm. Chàng Dại tặng chàng Khôn số bạc này ñể ñền ơn.
1
1
Theo Đơ-jor-jơ (Degeorge). Truyền thuyết của người Tày ở An-nam, tạp chí Nhân loại, ñã
dẫn (1921- 1922). Về tình tiết chàng Khôn nhờ nghe lời Bút Bời nên tránh ñược việc giết oan
vợ và mẹ vợ, trong bộ Kinh luật dị tướng có truyện Người mua khôn như sau: Một người
nghèo vượt biển kiếm ăn trở về có nhiều của. Anh ta có vẻ ñắc chí. Một hôm gặp một người
