46
lại hợp tình hợp lý. Nhiều truyện cổ tích cũng có ý nghĩa ngụ ngôn nhưng cách
xây dựng câu chuyện thì theo một thể tài khác hẳn. Truyện ngụ ngôn có phần
giống với truyện tiếu lâm về nghệ thuật, về ý nghĩa và cả về cười cợt nữa, nhưng
lại khác tiếu lâm ở chỗ nó không chuyển thành cái cười phũ phàng, hơn nữa
không dâm tục.
Hai là khôi hài hay hoạt kê. Loại này ñặc biệt ở tính chất gây cười. Ngày xưa,
những truyện khôi hài ñược sáng tác có kết thúc trọn vẹn, nghĩa là nhiều truyện
cũng có bố cục chặt chẽ, trước sau ăn khớp nhau, có nhiều chi tiết, nhiều sự kiện
rườm rà không khác gì thể tài cổ tích.
Chỉ có khác với cổ tích là mỗi tình tiết của truyện ñều có ý gây cười hoặc mỉa
mai bằng cười cợt. Nhưng về sau này thể truyện khôi hài thường ngắn gọn, có
khi không ñầu không ñuôi.
Ba là tiếu lâm. Theo ñúng nghĩa của nó thì cũng là loại truyện gây cười.
Nhưng nếu cái cười ở khôi hài ñã có tính chất châm biếm ñả kích thì cái cười ở
tiếu lâm, châm biếm ñả kích còn có phần trắng trợn hơn. Ở khôi hài thì người ta
thường kiêng dè những ñiều dâm tục, nhưng với tiếu lâm, ñiều ñó không thành
vấn ñề nữa. Khác với nghệ thuật của cổ tích, truyện tiếu lâm cũng như truyện
ngụ ngôn thường kết thúc giữa chừng. Nghĩa là câu chuyện bao giờ cũng dừng
lại khi mục ñích của nó ñã ñạt cũng như hình tượng của truyện bao giờ cũng bó
hẹp trong khuôn khổ và mục ñích quy ñịnh.
Điều cần ñể ý là trong kho tàng truyện cổ tích của bất cứ dân tộc nào cũng ñều
có một số truyện chứa ñựng tính chất vui tươi cười cợt có khi pha lẫn cả tục nữa,
nhưng vẫn không có tác dụng gây cười như truyện khôi hài và tiếu lâm. Những
truyện ñó vẫn là truyện cổ tích vì trước sau chúng vẫn ñầy ñủ những ñặc trưng
của truyện cổ tích.
Bốn là loại truyện tạm gọi là truyện thời sự. Loại này khác với truyện cổ tích
và các loại truyện khác ở chỗ, tác giả của nó không dùng ñến tưởng tượng hoặc
chỉ dùng rất ít. Nó là truyện có thật, xảy ra ở trong một nước hay một ñịa
phương nhất ñịnh. Dưới hình thức một câu chuyện kể ngắn gọn, nó bộc lộ rõ rệt
một thái ñộ. Thường thì bao giờ câu chuyện cũng ñược chủ quan tác giả hướng
tới một kết luận nào ñấy. Đó chính là truyện ñời chứ không phải mô phỏng, nhại
lại truyện ñời. Sở dĩ không gọi là truyện ñời hay truyện thế sự mà gọi là truyện
thời sự vì loại truyện này vốn xuất hiện nóng hổi và trung thực ngay sau khi sự
việc xảy ra, nhanh như một tin báo. Nó cũng là lịch sử mà lại là lịch sử ít bị
phóng ñại hóa hay thần thánh hóa. Nó khác ngụ ngôn ở chỗ: ngụ ngôn thì châm
biếm một cách kín ñáo, nhẹ nhàng còn nó khi ñả kích thì ñả kích táo tợn, nói
thẳng nói thật tên tuổi ñối tượng mà không sợ vạ miệng chút nào.
