47
Truyện thời sự thường có hai hình thức: có truyện kể bằng văn xuôi, không có
hình thức thành văn cố ñịnh. Ví dụ những truyện có ñề tài về kháng chiến, rào
làng, ñi dân công, thi ñua... gần ñây hay là những truyện như: Tán Cao mổ ruột,
Bảo Đại bị Tây bắn què chân
1
ngày trước. Có truyện ñặt bằng văn vần mà ta
thường gọi là truyện vè, như vè Sai ñạo kể chuyện bọn khâm sai núp sau lưng
giặc Pháp làm hại ñồng bào, hay như vè Cô Thông Tằm, vè Con gái chửa hoang,
v.v... Nên nhớ là không phải bất cứ truyện vè nào cũng ñều là truyện thời sự. Có
truyện là ngụ ngôn (vè Con cua), có truyện là cổ tích (vè Chàng Lía).
Đó là bốn loại truyện có hình thức và mục ñích rõ ràng, dễ phân biệt.
Ngoài bốn loại này, còn có thể nói ñến một số loại truyện khác trong kho tàng
truyện của chúng ta. Nhưng thời gian và quá trình truyền miệng ñã làm cho các
ñặc trưng của chúng trở nên gần gũi nhau hơn, ranh giới hầu như bị xóa nhòa,
nên rất dễ lẫn lộn.
Tuy nhiên nếu ñi sâu vào từng truyện, ta vẫn có thể phát hiện ra thần thoại và
tiên thoại, phật thoại. Những loại này tuy giống nhau về hình thức nhưng lại
khác biệt về nội dung.
Về thần thoại chúng tôi ñã có dịp xác ñịnh ñặc trưng trong quyển Lược khảo
về thần thoại Việt-nam
2
. Còn tiên thoại, phật thoại hay nói chung là truyện tôn
giáo là những loại truyện rất dễ nhìn nhận dù của bất cứ dân tộc nào, vì chúng
mang theo dấu ấn rõ nét của một thứ tôn giáo nhất ñịnh. Chúng thường xuất hiện
từ miệng tăng lữ với mục ñích tuyên truyền dẫn giải về chủ nghĩa yếm thế. Chủ
ñề của truyện thường thường là việc nhân quả báo ứng, thoát ly cuộc sống trần
tục, v.v...
3
.
Gạt tất cả các loại truyện trên ra, chúng ta sẽ chỉ còn lại những loại truyện với
cái tên quen gọi là truyền thuyết, cổ tích.
Vậy truyền thuyết, cổ tích là gì? Ranh giới giữa truyền thuyết, cổ tích như thế
nào?
3. RANH GIỚI GIỮA TRUYỀN THUYẾT VÀ CỔ TÍCH
Truyền thuyết, cổ tích ñều là những truyện tự sự nằm trong loại hình tự sự dân
gian, do quần chúng tưởng tượng nên, cốt truyện tương ñối dài, kết thúc trọn
vẹn, các tình tiết ñược thuật theo trình tự thời gian, và trong không gian ba tầng
1
Truyện kể khác với các báo hồi ấy ñã ñăng. Đại khái: Bảo Đại lên Đà-lạt tằng tịu với vợ một
viên quan người Pháp, bị chồng nó ghen bắn què chân. Để che ñậy việc ñó, Pháp phải cho
công bố là Bảo Đại ñi săn voi bị sỉa hầm.
2
Nhà xuất bản Văn sử ñịa, Hà-nội, in lần thứ nhất 1956, lần thứ hai 1957.
3
Tiên thoại ở Tây phuơng (contes des fées) không phải là truyện tôn giáo, ñó là cổ tích.
