50
Nhưng số lượng hiện nay biết ñược cũng không nhiều. Những truyện anh hùng
lực sĩ sáng tác trong thời phong kiến tự chủ ñương nhiên không thể liệt vào loại
truyền thuyết này vì nói chung, trong quan niệm nghệ thuật về con người của
chúng, ñã có sự khác biệt về chất. Con người ở ñây không còn có phong thái
chất phác vô tư và khảng khái như các nhân vật anh hùng thời xưa. Nhân vật Lê
Phụng Hiểu là một lực sĩ có sức khỏe tuyệt trần, nhưng cái ước muốn của Lê
Phụng Hiểu thì chung quy không ngoài ước muốn phục vụ vua chúa phong kiến
ñể cầu danh lợi. Vẻ ñẹp của ông ñã ñược một hệ quy chiếu thẩm mỹ khác trước
quy ñịnh.
Tuy phân biệt truyền thuyết với cổ tích như trên, nhưng ở ñây, khi sưu tập
chúng tôi vẫn xếp chung truyền thuyết với cổ tích và coi như là những truyện cổ
tích. Bởi vì không những số lượng của chúng ít ỏi, mà về nội dung, những
truyền thuyết này cũng ñượm ít nhiều phong vị của cổ tích, nếu như không
ñượm phong vị của thần thoại.
4. ĐẶC TRƯNG THỂ LOẠI CỦA CỔ TÍCH
Như vậy, ñặc trưng của cổ tích biểu hiện ở những chỗ nào? Thực cũng khó mà
vạch một cách thật dứt khoát ranh giới của thể loại này; vì như ta ñã biết, tất cả
mọi loại hình tự sự dân gian ñều ñược sáng tạo nên bằng cảm quan nghệ thuật
của quần chúng, nên ñều mang những kết cấu khá thống nhất, có những mô-típ
tương ñối ổn ñịnh. Thêm vào ñó, chúng lại ñược sáng tác, chỉnh lý và truyền
tụng bằng miệng nên cũng ảnh hưởng qua lại với nhau một cách mật thiết. Tuy
nhiên, tìm hiểu cho sâu, vẫn có thể phân biệt ñược loại hình này với loại hình
khác trên những nét căn bản. Theo chúng tôi, có ba ñặc ñiểm ñáng chú ý hơn cả
ñể nhìn nhận loại hình cổ tích:
Một là, tính chất cổ của sự việc. Truyện cổ tích ñược xác ñịnh trước tiên ở
phong cách cổ của nó. Gần như bất cứ cổ tích nào cũng không ra ngoài những
quy ước về màu sắc cổ của nhân vật và không khí cổ của câu chuyện. Không khí
truyền kỳ hoang ñường của một số truyện cổ tích, xét cho cùng cũng xuất phát
từ tính chất cổ. Giá thử ngày nay có người phỏng theo cổ tích dựng lên một câu
chuyện thậm chí rất hoang ñường nhưng lại có những nhân vật ăn mặc theo lối
tân thời, ñi ô-tô hay xe ñạp chẳng hạn, thì dù không hiểu ñặc trưng cổ tích thế
nào ñi nữa, chắc cũng khó có ai ngờ nghệch nhận ñây là một truyện cổ tích
ñược. Dù cho phạm vi hai khái niệm "cổ" và "kim" trong cổ tích không khỏi có
lúc lẫn lộn, nhưng mỗi nhân vật, mỗi tình tiết mỗi hình ảnh của cổ tích ñều nhất
thiết phải là một nhân vật, một tình tiết, một hình ảnh vốn có trong truyền thống
nghệ thuật xa xưa của văn học dân gian, ñược nhân dân coi là quen thuộc, ñã
thấm sâu vào tiềm thức mọi người. Cũng giống như những miếng trò kiệt tác
trong tuồng hay chèo cổ luôn luôn ñược các ñời sau sử dụng lắp ñi lắp lại, những
