53
những sự tích Cố Bu, Ba Vành... không còn mang tính chất lịch sử nữa là nhờ
thông qua hư cấu nghệ thuật của tập thể quần chúng nên câu chuyện thực ñã
ñược cải biên hoặc cách ñiệu thành những thiên truyện anh hùng, những nhân
vật anh hùng ñúng như quan niệm lý tưởng của quần chúng. Tất nhiên, tưởng
tượng và hư cấu ở ñây sẽ không hạ thấp mà càng làm cho nghệ thuật truyện cổ
tích có giá trị chân thật hơn hẳn các loại truyện tự sự dân gian khác. Xét về mặt
quan niệm nghệ thuật, ñiều này có khác với phương Tây. Trong cách kể truyện
cổ tích của phương Tây, người kể thường vẫn dùng một câu kết nói rõ mình ñã
"tán dóc", ñã "bịa" trong suốt quá trình kể chuyện. Nghĩa là cả người kể lẫn
người nghe không ai tin ñấy là chuyện thật. Còn ở Việt-nam thì khác: người kể
chỉ thực sự thành công khi làm cho người nghe tin rằng chuyện do mình kể ñã
xẩy ra ở ñâu ñó, tại một ñịa phương phiếm chỉ nhưng không xa nơi họ ñang
sống. Cũng chính nhờ tính chân thật này mà sau khi ñã ngừng kể, câu chuyện
vẫn còn sống ñộng, ñược biến hóa từ ñịa danh này sang ñịa danh khác, và truyền
ñi, qua trí nhớ của nhiều người.
Tóm lại, ñặc ñiểm thứ ba này cho phép ta phân biệt truyện cổ tích với các loại
truyện dân gian khác, ở chỗ, nó là một tác phẩm văn học hoàn chỉnh hoặc tương
ñối hoàn chỉnh. Nó là một thể loại ñã ñạt ñến cấp ñộ cao trong nghệ thuật tự sự
truyền miệng, trước khi chuyển sang giai ñoạn toàn thịnh của văn xuôi tự sự
trong nền văn học viết.
5. CÓ MẤY LOẠI TRUYỆN CỔ TÍCH?
Truyện cổ tích bao gồm nhiều thứ: truyện nói về người, truyện nói về vật; về
ma quỷ, về Tiên Phật, cả những truyện về Thần Thánh nữa. Nhưng không nên
dựa vào ñấy mà phân loại. Thực ra ñối với cổ tích và ngay cả ñối với truyện cổ
dân gian nói chung, bất kỳ một sự phân loại nào cũng chỉ có ý nghĩa chính xác
tương ñối. Nếu cần phải chia, thì theo ý chúng tôi nên chia làm ba loại sau ñây:
1. Truyện cổ tích thần kỳ
1
.
2. Truyện cổ tích thế sự.
3. Truyện cổ tích lịch sử.
● Cổ tích thần kỳ là loại truyện tương ñối có nhiều nhân tố ảo tưởng nhất.
Những truyền thuyết thần bí, kỳ quái, những truyện người, truyện vật nhưng bên
trong ñầy dẫy những sự can thiệp của huyền diệu ñều có thể xem là cổ tích thần
kỳ. Truyện cổ tích thần kỳ còn có một phần là tàn dư của những tưởng tượng
1
Trong lần in thứ nhất bộ sách này, chúng tôi dùng khái niệm cổ tích hoang ñường. Tiếp thu
ý kiến của một số nhà nghiên cứu thống nhất với quan ñiểm phân loại của chúng tôi, chúng tôỉ
xin ñổi mấy chữ này thành cổ tích thần kỳ cho ñược rõ nghĩa hơn.
