54
gắn liền với mê tín, ma thuật, ñồng bóng, và các hình thức tôn giáo của con
người nguyên thủy. Tác giả loại truyện này nhiều khi ñã dùng những lực lượng
siêu tự nhiên ñể thắt nút, mở nút câu chuyện mà không cần biết có hợp lý hay
không. Nhưng chính cái nhân tố ảo tưởng ñó tạo nên biết bao tình tiết kỳ thú: nó
kích thích cực mạnh trí tưởng tượng của người nghe người ñọc, bằng cách ñem
một thế giới không thực thay thế cho thế giới có thực. Mà trong thế giới không
thực ñó lại bao gồm những cái nên xảy ra, ñáng lẽ phải xảy ra, cho nên chính nó
còn giúp người ta hiện thực hóa những ước muốn không tưởng, nghĩa là chỉ
trong khoảnh khắc có thể quên bẵng những cái ñang xảy ra giữa cõi ñời thực ñể
nhập thân vào một thế giới hoàn toàn xa lạ nhưng vốn có những ñiểm ñồng cảm
về lý tưởng thẩm mỹ với chính mình. Điều ñó giải thích vì sao người nông dân
xưa kia có thể tạm quên hết mọi mệt nhọc ñể theo dõi một cách hứng thú con
ñường Từ Thức ñi tìm ñộng tiên, hay là cùng xuống thăm âm phủ với Thủ
Huồn
1
.
Trong kho tàng truyện cổ tích nước ngoài, truyện thần kỳ chiếm một phần khá
lớn. Đó là ñặc ñiểm của truyện cổ tích dân gian trên thế giới. Hơn nữa có khá
nhiều truyện trong ñó chứa ñựng tàn dư của thần thoại, như truyện cổ tích Ấn-
ñộ, Khơ-me (Khmer) và của một số các nước phương Tây.
● Cổ tích thế sự hay sinh hoạt, trái với loại truyện trên, là những truyện
không có hoặc có rất ít nhân tố ảo tưởng. Đây là những truyện bịa nhưng rất
"gần ñời thiết thực"; chúng giữ ñược khá nguyên vẹn sắc thái, âm hưởng, thậm
chí, ñôi khi cả những hình thức diễn biến chủ yếu của muôn nghìn câu chuyện
vẫn xảy ra trong cuộc sống ña dạng của xã hội loài người. Đấy là những truyện
như Của trời trời lại lấy ñi... Trộm lại gặp trộm, Ông già họ Lê, Trọng nghĩa
khinh tài, những truyện mang ñề tài kiện cáo, chiến tranh, những truyện phiêu
lưu v.v... hoặc cả những truyền thuyết rất gần với sự thật kiểu Sự tích dưa hấu,
Sự tích ông ñầu rau... Truyện cổ tích thế sự chẳng những không làm cho người
nghe, người ñọc quên mất cõi ñời trước mắt mà lại dẫn họ xuyên sâu vào mọi
ngõ ngách cuộc ñời. Nó không nói ñến những cái phi thường, những cái "quái
ñản bất kinh", nhưng trong cái tầm thường, cái bình dị của các tình tiết, vẫn ẩn
giấu một khả năng gây hứng thú mạnh mẽ, hoặc một ñiều gì ñáng thương ñáng
cảm rất mực.
Nếu có những truyện mà nhân tố ảo tưởng ñược ñem dùng ñể mở nút hay kết
thúc câu chuyện nhưng toàn bộ mạch truyện vẫn không chút xa lạ với lô-gích
của ñời sống, như truyện Sự tích chim hít cô chẳng hạn, thì vẫn có thể xếp vào
cổ tích thế sự. Thật ra, tuy kết cục của truyện Sự tích chim hít cô có nói ñến một
ñứa bé hóa thành chim, song mạch sống của toàn câu chuyện vẫn không hề chịu
1
Xem các truyện Sự tích ñộng Từ Thức (số 130) và Sự tích sông Nhà-bè (số 30) ở phần sưu
tập truyện.
