73
III. TRUYỆN CỔ VIỆT NAM QUA CÁC THỜI ĐẠI
1. THẦN THOẠI, TRUYỀN THUYẾT, LOẠI TRUYỆN XƯA NHẤT CỦA
NGƯỜI VIỆT
Trước khi kể truyện cổ tích Việt-nam, tưởng cũng nên giới thiệu sơ qua quá
trình phát triển của nó trong lịch sử văn học truyền miệng của dân tộc.
Người Việt-nam ñã có sẵn tâm hồn văn nghệ từ rất xưa. Với trí tưởng tượng
chất phác ngộ nghĩnh, với trình ñộ kiến thức còn thô sơ họ ñã biết ñặt câu ca lời
hát cũng như ñặt truyện. Chưa có chữ, họ lưu hành các tác phẩm bằng miệng.
Mãi cho ñến sau này, tuy chữ viết ñã xuất hiện và ñã nhiều lần thay ñổi, nhưng
vì ñại ña số quần chúng nói chung ñều thất học nên những truyện cũ, truyện mới
hầu như vẫn từ cửa miệng này sang cửa miệng khác mà còn lại.
Cũng như các dân tộc khác, người Việt-nam ngày xưa cũng có nghệ thuật thần
thoại. Và những truyện thần thoại Việt-nam tuy ñơn giản nhưng khá ý nhị, lý
thú. Đây là truyền thống văn học dân tộc, là tài liệu về trạng thái sinh hoạt thời
kỳ xưa nhất của người Việt. Nó là nguồn gốc của sử và truyện của chúng ta sau
này. Tiếp theo thần thoại, người Việt vẫn không ngừng sáng tác. Từ những
truyện hoang ñường ñầy màu sắc thần linh chủ nghĩa, tiến lên xây dựng những
truyện anh hùng lực sĩ, những sự tích về con người nhưng ñã ñược thần thánh
hóa. Điều ñặc biệt là ở Việt-nam, tín ngưỡng ña thần có từ thời cổ vẫn còn lưu
tàn tích mãi cho ñến sau này. Nhờ ñấy, chúng ta có thể dễ dàng tìm hiểu nguồn
gốc một số cổ tích và truyền thuyết. Hiện nay, trong thần tích của một số làng ở
Bắc-bộ có ghi sự tích một số thần như Phù Đổng thiên vương, Sóc thiên vương,
Cao Sơn ñại vương, Quý Minh ñại vương, ba anh em Linh, Minh và Cung, ba
cha con Hầu, Đông và Vực, v.v... Đây có lẽ là những anh hùng lực sĩ thời khuyết
sử có công với nhân dân, hoặc tập hợp dân chúng chống xâm lăng như Thánh
Gióng (Phù Đổng thiên vương hay Sóc thiên vương), hoặc bày vẽ cho mọi người
phương pháp sản xuất mới như Cao Sơn và Quý Minh, nên sau khi chết, họ
ñược nhân dân thần thánh hóa sự tích và tôn thờ. Những huyền tích ñã mang
dạng truyền thuyết ñó ñược lưu truyền bằng miệng. Cho ñến lúc nhân dân ñịa
phương ghi lại ñược bằng chữ viết thì câu chuyện ñã trải qua không phải chỉ một
lần sửa chữa; trái lại, chúng ñã ñược ñắp thêm rất nhiều lớp, rất có thể ñã bị biến
tướng hầu hết bởi ý thức và tâm lý xã hội ñời sau. Mặt khác, vì không còn nhớ
ñích xác thời gian xuất hiện của từng nhân vật nên ñối với nhân vật nào người ta
cũng có khuynh hướng ñẩy lên thời kỳ xa xăm nhất của lịch sử, cụ thể là thời
Hùng Vương và Thục An Dương Vương.
Đồng thời, vô số những yêu ma quỷ quái ñược tôn thờ từ trước do tín ngưỡng
ña thần cũng trở thành những mô hình ñặc thù ñể nhân dân từng ñịa phương dựa
