77
Đồng thời, lúc này cũng xuất hiện nhiều truyện cổ tích có tính chất phản ñề
bộc lộ những mặt trái của tầng lớp nho sĩ: cá tính ươn hèn, lối sống vô dụng và
cái tài "mọt sách" không làm lợi bao nhiêu cho dân giàu nước mạnh. Những
truyện Chưa ñỗ ông Nghè ñã ñe hàng tổng, Của Thiên trả Địa, là những truyện
châm biếm tầng lớp sĩ phu chua cay và sinh ñộng.
3. VIỆT ĐIỆN U LINH TẬP, LĨNH-NAM CHÍCH QUÁI VÀ NHỮNG
SÁCH SƯU TẦM TRUYỆN CỔ SAU ĐÓ
Vào thời Bắc thuộc ñã có những viên ñô hộ ghi chép một số truyện cổ của
người Việt, như sách Giao-châu ký của Triệu Công và Tăng Cổn, sách Lĩnh biểu
lục dị của Lưu Tuân ñều ở ñời Đường. Họ ghi chép một số ít truyện, do tính hiếu
kỳ hơn là do ý muốn sưu tầm. Nhưng nó cũng chứng tỏ rằng truyện cổ của cha
ông chúng ta xưa ñã ñược người nước ngoài ñể ý trong khi tìm hiểu về ñất Việt,
người Việt.
Đến ñời Lý, Trần, nhà văn phong kiến bắt ñầu sưu tầm thần thoại, thần tích và
truyện cổ tích của dân tộc. Cần ñể ý là tất cả những loại truyện cổ nói chung, dù
truyền miệng hay ñã ghi chép, của dân gian hay của thống trị, ñều không ñược
ña số tầng lớp phong kiến nho học liệt vào hàng văn chương. Tuy không coi ñó
là nhảm nhí, nhưng họ cũng chẳng có biểu hiện gì thật sự xem trọng. Trong giáo
dục và trong khoa cử người ta chỉ nói ñến thơ phú mà không thèm giảng dạy ñến
"truyện" dù là tiểu thuyết hay cổ tích. Nhà văn bác học sở dĩ sưu tầm truyện cổ
tích, thần thoại nước nhà là vì mục ñích tìm tài liệu bổ sung cho quốc sử nhiều
hơn là nhằm bảo tồn văn học dân gian. Trong số những loại sách này có Việt
ñiện u linh tập của Lý Tế Xuyên và Lĩnh-nam chích quái của Trần Thế Pháp.
Quyển sách trên chuyên ghi chép những sự tích ñã thần thánh hóa về vua chúa,
hậu phi và các thiên thần, nhân thần có ñền thờ ở khắp nơi trong nước, dựa vào
các thần tích cũ. Chẳng hạn như các truyện Bố Cái ñại vương, Mị Ê, Phù Đổng
thiên vương, Lý Thường Kiệt, v.v... Quyển dưới cũng thế. Quyển này tuy có một
số truyện chép trùng với Việt ñiện u linh tập, nhưng - thật là may mắn cho hậu
thế - nó lại sưu tầm ñược một số truyện cổ tích và thần thoại ñích thực và có giá
trị như: Chử Đồng Tử, Dưa hấu, Sơn Tinh Thủy Tinh, Lạc Long Quân, v.v... Nói
chung tất cả các truyện ñều ñược chép một cách sơ lược. Tuy nhiên, ngày nay,
ñó là những tài liệu văn học rất quý báu ñối với chúng ta. Qua hai quyển sách ñó
ta có thể thấy ñược khái quát tình hình truyện truyền miệng trong thời kỳ này.
Có mấy ñiểm ñáng chú ý:
a) Những truyện thần thoại cổ tích chứa chất từ trước cho ñến lúc bấy giờ quả
là phong phú. Nếu Lý Tế Xuyên và Trần Thế Pháp sưu tầm truyện cổ tích với
ñầy ñủ ý thức bảo tồn văn học dân gian thì chắc chắn sách không phải chỉ có bấy
nhiêu trang, và chắc sẽ có rất nhiều truyện ñã không lâm phải kiếp mai một.
