không kém. Mũ bê-rê, áo sơ-mi lụa, khăn choàng, quần kẻ ô nặng nề, giày
cưỡi ngựa bằng da, gậy chống bằng gỗ mun với tay nắm bạc: một hình ảnh
về Paris qua con mắt Hollywood, thời 1920. Không có gì ngạc nhiên, có lẽ
vậy, khi con trai của S. trở thành một nhà sản xuất phim.
Tháng Hai năm 1971, A. quay lại Paris, nơi anh sẽ ở lại trong vòng ba
năm rưỡi. Cho dù anh không còn ở đó chỉ như một khách du lịch, điều này
có nghĩa là thời gian lưu lại ở đây của anh được trả tiền, anh vẫn tới gặp S.
như một thói quen bình thường, có thể là một tháng một lần. Mối liên kết
vẫn còn ở đó, nhưng cùng với thời gian trôi qua, A. bắt đầu tự hỏi liệu thực
tế đó có phải là ký ức về mối liên kết trước đây, hình thành từ sáu năm
trước, chống đỡ cho mối liên kết trong hiện tại. Sự thể là sau khi A. quay lại
New York (tháng Bảy năm 1974), anh không còn viết lá thư nào cho S..
Không phải là anh không nghĩ đến ông. Nhưng ký ức về ông, hơn là nhu cầu
được tiếp tục liên lạc với S. trong tương lai, là điều giờ đây A. quan tâm.
Bằng cách này anh bắt đầu cảm thấy, rõ như thể trong chính làn da anh, sự
trôi đi của thời gian. Nó đủ để anh nhớ. Và điều này, trong chính bản thân
nó, đã là một khám phá đáng kinh ngạc.
Và thậm chí còn đáng kinh ngạc hơn nữa, là khi anh cuối cùng quay lại
Paris (tháng Mười Một, 1979), sau khi biệt tích suốt năm năm, anh không
thể tìm đến S..
Chuyện đó xảy ra bất chấp quyết tâm thực sự làm điều đó nơi anh. Mỗi
buổi sáng trong nhiều tuần lưu lại đó, anh thức dậy và bảo với mình, hôm
nay mình phải dành thời gian để gặp S., và rồi, khi ngày trôi qua, anh lại bịa
ra những cái cớ để không tới gặp ông. Sự trốn tránh này, anh bắt đầu nhận
ra, là một sản phẩm của sợ hãi. Nhưng sợ điều gì? Sợ việc bước trở lại với
quá khứ của chính mình? Của việc phát hiện ra hiện tại trái ngược với quá
khứ, và biến đổi nó, tiếp theo sẽ là phá hủy ký ức về quá khứ mà anh muốn
giữ gìn? Không, anh nhận ra, không có gì đơn giản như thế. Vậy thì đó là cái
gì? Ngày trôi qua ngày, và cuối cùng thì chuyện cũng trở nên rõ ràng. Anh
sợ rằng S. đã qua đời. Thật vô lý, anh biết. Nhưng khi cha A. vừa mới chết
chưa đầy năm trước, và vì S. đã trở nên quan trọng với anh trong mối liên hệ
với suy nghĩ của anh về cha mình, anh cảm thấy cái chết của người này sẽ tự
